Tekstovi autora: Marko Matić

Pored grupe medija i međusobno povezanih organizacija okupljenih pod okriljem BIRN-a, u regionu Zapadnog Balkana uočljivo je prisustvo još jedne umrežene strukture koja sebe pretenciozno deklariše kao “platformu istraživačkog novinarstva” koje je u suštini interesno i politički usmereno. U pitanju je organizacija projektnog naziva Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) koja okuplja “40 neprofitnih istraživačkih centara, brojnih novinara i nekoliko glavnih regionalnih novinskih organizacija širom sveta”. Kako se navodi na sajtu organizacije osnovane 2006. godine i registrovane u Sarajevu, mreža se prostire u Evropi, Africi, Aziji i Latinskoj Americi. Osnivači OCCRP navode da je mreža nastala sa namerom “za obavljanje transnacionalnog istraživačkog izveštavanja i promovisanje pristupa zasnovanog na tehnologiji otkrivanja organizovanog kriminala i korupcije širom sveta”.

Promenom vlasti u Srbiji u maju 2012. godine, a posebno nakon parlamentarnih izbora 2014. i promena u policijskim upravama koje su usledile u junu te godine, a u skladu sa preovlađujućim tehnološkim trendovima, primat u proizvodnji i distribuciji paramedijskog sadržaja preuzela su tri internet medija koji predstavljaju deo dve umrežene regionalne medijske grupe. Reč je o dve krovne organizacije - Balkanska istraživačka regionalna mreža (BIRN) i Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) pod čijim su se okriljem oformili brojni medijski sajtovi i organizacije među kojima su od 2014. naovamo najznačajnije mesto zauzimali BIRN Srbija, Centar za istraživačko novinarstvo Srbije (CINS) i Mreža za istraživanje kriminala i korupcije (KRIK).

Nakon početne faze u kojoj je, uprkos prvobitnom skepticizmu većeg dela javnosti, ipak postao jedna od centralnih političkih tema u Srbiji, unutrašnji društveni dijalog o Kosovu iniciran od strane predsednika Srbije Aleksandra Vučića, poslednjeg dana oktobra prerastao je u drugu, višu fazu svog razvoja. Prvi okrugli sto koji je održan u okviru druge faze dijaloga, a na kome su učešće uzeli pravni stručnjaci, nedvosmisleno je pokazao da se srpsko društvo, uprkos nekim preovlađujućim spoljašnjim utiscima, ipak neumitno kreće ka prihvatanju realnosti i racionalnosti kao vodećih kriterijuma prilikom formulisanja političkih ciljeva i nacionalnih interesa

Skandal vezan za operaciju “Skurau” ugledao je svetlost dana u oktobru 2015. godine kada je Federalno tužilaštvo Švajcarske obelodanilo dosije o sastanaku koji je 15. maja 2009. godine održan u švajcarksom kantonu Tićino. U tom dosijeu je otkriveno da su glavni srpski tužilac za organizovani kriminal Miljko Radisavljević i njegov pomoćnik Saša Ivanić na pomenutom sastanku svojim švajcarskim kolegama lažno prijavili Stanka Subotića, švajcarskog biznismena srpskog porekla, za navodno pranje nelegalno stečenog novca braće Darka i Duška Šarića, kasnije optuženih pred sudovima u Srbiji, Crnoj Gori i Italiji za narko-trafiking. Iako su pojedini detalji sa sastanka u Tićinu objavljeni još u decembru 2011. godine, srpsko tužilaštvo je sve do jeseni 2015. godine istrajavalo u nastojanjima da sakrije identitet tužilaca koji su predstavljali Srbiju na tom skupu.

Medijsku scenu Zapadnog Balkana danas karakteriše sveprisutnost instrumentalizovanih medija koji, za račun sivih centara moći, nastoje putem kreiranja lažnih afera da svojim konzumentima nametnu interpretativni okvir za tumačenje određenih događaja i pojava. U tom bepoštednom ratu čiji je cilj da način na koji se tumače određene činjenice dobije primat čak i nad nad samim činjenicama, neretko su korišćena sva moguća dozvoljena i nedozvoljena sredstva, a kao jedno od omiljenih, pokazaće se, biće formiranje posebnih paramedijskih struktura i njihovih uzajamnih sprega sa ciljem obavljanja najprljavijih poslova u medijskoj sferi. Iako veze koje su dovele do njihovog formiranja sežu u period borbe protiv represivnih balkanskih režima tokom devedesetih godina prošlog veka, svoju punu ekspanziju i afirmaciju paramdijske strukture doživele su tek nakon dolaska na vlast prvih demokratskih vlada kada je dobar deo medija, koji su se ranije istakli u borbi za demokratizaciju, odjednom, preko noći, počeo da se bavi jednom sasvim drugačijom vrstom delatnosti. Početkom dvehiljaditih, među njima je prednjačio zagrebački nedeljnik “Nacional” koji će ostati upamćen po kreiranju “Duhanske afere” čiji je cilj bio slabljenje i politička eliminacija Zorana Đinđića i Mila Đukanovića.

Trend sveprisutne relativizacije činjenica, sve težeg traganja za istinom u uslovima fenomena medijske mećave i nemogućnosti običnog čoveka da se orijentiše u svetu hiperprodukcije informacija, stavio je 2016. godine u središte pažnje medijskih stručnjaka pojam post-istine (post-truth). Dolaskom Donalda Trampa, čoveka van političkog establišmenta, na čelo najmoćnije države današnjice i izglasavanje Brexita na referendumu u Velikoj Britaniji bili su praćeni oštrim polarizacijama koje su učinile vidljivom društvenu uslovljenost načina na koji različiti delovi sveta ili društvenih slojeva sagledavaju, u osnovi identičnu, realnost. Proglašavajući pojam post-istine za ključni pojam 2016. godine Oksfordski rečnik taj fenomen definiše kao “pridev koji označava okolnosti u kojima su objektivne činjenice manje uticajne u oblikovanju javnog mišljenja nego izazivanje i pozivanje na emocije i lična uverenja”. Medijski analitičari i marketinški stručnjaci se slažu da je čovečanstvo nepovratno zakoračilo u eru u kojoj činjenice gube primat nad emocijama i načinima tumačenja samih činjenica. Širokim masama konzumenata medijskih sadržaja sve manje je bitno šta se zaista tačno dogodilo dok se primat daje načinu na koji se realni događaji i pojave mogu tumačiti. Rastuća potreba ljudi za orijentirima koji bi im omogućili da svoje identitete i uverenja učine stabilnim u uslovima medijskih oluja koje tradicionalne vrednosti dovode u pitanje, izazvala je u medijskoj areni bespoštednu borbu za nametanje okvira interpretacije koji su uvek ideološki obojeni i servirani od strane onih koji manipulacijom emocijama i potrebama sebi obezbeđuju ključne poluge i mehanizme kontrole u masovnim potrošačkim društvima.

Uprkos očekivanjima da će ubedljivom i lakom pobedom nad laburistima predvođenim, za britanske prilike, tvrdim levičarem Džeremijem Korbinom dodatno učvrstiti svoju vlat, britanska premijerka Tereza Mej suočila se sa gubitkom većine u parlamentu koju će uspeti da sačuva jedino zahvaljujući koaliciji sa radiklano desničarskim severnoirskim unionistima. Iako je za sada velika nepoznanica šta će lideri Demokratske unionističke partije od svojih koalicionih partnera zauzvrat tražiti za podršku budućoj vladi, već sada je jasno da je na britanskoj političkoj sceni posle izglasavanja Brexita došlo do značajnih promena decenijama unazad prepoznatljivog političkog pejzaža.

Kao što se i dalo očekivati nakon što je na nedavno održanim predsedničkim izborima u Srbiji za sebe izborio poziciju predvodnika opozicije, bivši ombudsman Saša Janković osnovao je svoju političku organizaciju - Pokret slobodnih građana Srbije (PSGS). Već u osnovnim crtama prvog Jankovićevog pozdravnog govora i izborom čelnih ljudi njegove stranke u nastajanju,  jasno je reč samo o još jednom projektu unapred osuđenom na propast

Nastavljajući svoj potpuni moralni i profesionalni sunovrat koji je eksponencijalno dobio na ubrzanju od trenutka kad je dirigentsku palicu glavnog urednika preuzeo Dragoljub Draža Petrović, listu „Danas“ je pošlo za rukom da dostigne granice koje su užasavajuće čak i za ovdašnje medijske prilike. Poslednji ispad dogodio se u sedmici tokom koje je obeležavan Dan pobede nad fašizmom kada su u „rubričici“ (kako je sami nazivaju) „Budi Danas pametan“ iz dana u dan objavljivane odabrane izjave vodećih zločinaca nacističke politike Trećeg Rajha, valjda kao citate koji su najprikladniji velikom događaju. Kao šlag na nacističkoj torti koju je Draža Petrović pripremio u čast proslave Dana pobede nad fašizmom, objavljena su i dva citata samog Adolfa Hitlera...

Snovi sve glasnijih evroskeptika koji su poverovali da će na talasu krize poverenja u zvanične institucije zapadnih demokratskih društava, koja je svoj vrhunac dostigla izglasavanjem Bregzita i pobedom Donalda Trampa u trci za predsednika SAD, uzdrmati same temelje ideje o jedinstvenoj Evropi, doživeli su još jedno razočaravajuće suočavanje s realnošću. Ubedljiva pobeda Emanuela Makrona kao predstavnika nove političke elite i poraz Marin le Pen kao kandidatkinje tradicionalne ekstremne desnice na izborima za predsednika Francuske, jasno su pokazali da se građani evropskih država neće olako prepustiti talasu populizma onih koji su u strahu od izazova pred kojima se nalazi nova Evropa videli šansu za oživljavanje starih, davno prevaziđenih podela

Tek što su se razišli dimovi prvomajskog uranka, u beogradskom tabloidu „Blic“ osvanuo je komentar simptomatičnog naslova „Olja na roštilju“ u kome je novopečena kolumnistkinja, široj javnosti poznatija kao neostvarena glumica i voditeljka nekadašnjeg "Utiska nedelje" - Olja Bećković iznela niz nebuloznih tvrdnji koje vređaju inteligenciju svakom zdravorazumskom mislećem stvoru u ovom delu sveta. U ciničnim pokušajima da dokaže kako je ukidanje njene, davno istrošene, autorske emisije, koja se u poslednjim godinama postojanja svela na ogoljeno podupiranje kulta ličnosti Borisa Tadića i Dragana Đilasa, zapravo zločin protiv slobode medija i dokaz teze o vladavini medijskog mraka u Srbiji, Bećković juniorka se zapitala „kako je moguće da vlast i njihovi simpatizeri ne odustaju od priče da je u Srbiji vladao medijski mrak sve do njihovog dolaska, a naročito u periodu od 2008-2012“?

Ugovorom koji je 2012. godine Vuk Jeremić potpisao sa firmom "Energoprojekt", država Srbija je oštećena za više od 5,9 miliona evra. Nizom propusta prilikom procene vrednosti imovine Republike Srbije kojima je značajnio umanjena njena vrednost, kompaniji "Energoprojekt" preneta su vlasnička prava na nekoliko parcela i objekata u inostranstvu koji su se nalazili u vlasništvu Republike Srbije.

I na ovim izborima, kao i mnogo puta ranije, kao ključni problem opozicije pokazalo se to što je ona sve vreme fokusirana na traženje načina kako da pobedi Vučića, umesto da se bavi traganjem za politikama koje bi donele nešto novo i bolje Srbiji u odnosu na ono što je politika vladajuće koalicije

Kampanja za predsedničke izbore u Srbiji ušla je u svoju klimakteričnu fazu. Baš kao što se na osnovu dosadašnjeg iskustva i moglo očekivati, javna arena je pretvorena u svojevrsni ring gde se u međusobnim razračunavanjima političkih konkurenata ne biraju sredstva, počev od izmišljenih i stvarnih afera, preko međusobnih uvreda i etiketiranja, pa sve do otvorenih napada na članove porodica pojedinih kandidata i pretnji da će se izborna utakmica razrešiti tek po završetku glasanja i to obračunom na ulici. Uprkos bogatom arsenalu nedozvoljenih i prljavih propagandnih sredstava koja se koriste, u idejnom i političkom smislu izborna ponuda kao da je sastavljana po instrukcijama kuvara Srpske pravoslavne crkve – na meniju su se našli izuzetno „posni“ kandidati koji bi se, s obzirom na bogatstvo svojih politika, mogli izjednačiti sa hlebom i vodom. Ako, pak, postoji još neko ko se dvoumi da li će i za koga glasati na predsedničkim izborima u Srbiji, predstavljamo vam zvaničnu listu kandidata za mesto prvog čoveka Srbije

Saša Jankovič - čovek koji će u istoriji biti zapisan kao prvi Zaštitnik građana u Srbiji, prešao je dug put od osobe koja je učestvovala u ratu na prostorim bivše SFRJ čak i pre nego što je taj rat izbio, preko uposlenika u ministarstvu Miloševićevog režima, saradnika misije OEBS, Ombudsmana u dva mandata, pa sve do kandidata koji je postao merna jedinica dubioze u kojoj se dave ostaci nekadašnje građanske Srbije. Njegovu karijeru obeležili su brojni kontroverzni momenti, a životni put do sada jedinog srpskog Zaštitnika građana može se uporediti sa čovekom-kameleonom čija je ideja vodilja: lični interesi iznad svega!