Tekstovi autora: Marko Ristić

Odlika je pete kolone da je njeno delovanje, koje se u osnovi svodi uvek samo na najamničku službu okupatoru, vrlo raznoliko, takođe otvoreno, katkada prikriveno, a katkada čak prerušeno u svoju suprotnost, u tobožnju nacionalnu borbu protiv okupatora, i to je svakako najopasniji vid saradnje sa neprijateljem. U tom vidu javlja se petokolonaška akcija Draže Mihajlovića, njegovih komandanata i njegovih četnika. I zato je Dražino izdajstvo od Nedićevog ne samo još podlije i odvratnije, nego i opasnije. Ta naročita, podmukla i kamuflirana “šumska“ forma fašističkog izdajstva dražinovaca prema srpskom narodu, kao da je i njihovim zločinima dala onaj naročiti oblik podmukle i zverske, koljaške svireposti, tako jezovito slične, međutim, svireopsti ustaških zločina, mada su ustaše „legalni“ dželati „zvanični“ predstavnici domaćeg fašističkog izdajstva prema hrvatskom narodu

Modernistička književnost, kao negacija bez sadržine, protivstavila je zadremanoj okoreloj »ideologiji« koju je zatekla na vladi i koja je jasno pokazivala očite znake izlapelosti i preživelosti (upravo mrtvorođenosti), ali koja je i dalje pretendovala da je jedina pozvana da upravlja mozgovima i da preko S. K. Glasnika, S. K. Zadruge, S. K. Akademije, Matice Srpske, Venca itd., širi i učvršćava svoja načela i njihove posledice, porazne po slobodno razvijanje misli, modernistička posleratna trubačka trupa protivstavila je tom glomaznom mrtvacu koji se bio preprečio preko cele književne njive (i tržišta), ne jednu zaista novu ideologiju, ne jednu beskompromisnost koja bi bila dovoljna garancija nekoristoljubivosti, već nekoliko disparatnih idejica, po koji briljantniji talenat, trenutno zaista zasenjujući temperamenat ili novi prizvuk (Vinaver, Rastko Petrović, Crnjanski), izvesne nerazrađene tehničke inovacije, i svoj pojam generacije, pojam koji u sebi implicitno sadržava aluziju na psihičke reperkusije rata, i, još više, malo kamufliranu apologiju svoje sopstvene zaslužnost

Aragonov gest povukao je za sobom izvesna pojedinačna odobravanja, ali je izazvao i violentan protest svih francuskih nadrealista koji su, u znak solidarnosti sa Bretonom, izdali brošuru Paillasse! (Fin de «l'Affaire Aragon»), u kojoj su istakli nedoslednosti i protivurečnosti koje postoje između različitih uzastopnih stavova i iskaza Aragonovih u toku poslednje dve godine (pre polaska u Harkov, za vreme harkovskog kongresa, pri povratku i posle povratka)

U časopisu Danas koji je uređivao zajedno sa Krležom i Bogdanovićem, Marko Ristić se u svom tekstu iz godine 1934. ukratko polemički osvrće na Srpski književni glasnik, kao časopis koji u to vrijeme okuplja jednu eminentnu profesorsku skupinu pisaca i intelektualaca. Navodeći citate on tu dokazuje da se radi o jednom sklerotičnom časopisu koji tek utvara stav, ne mogući nijednim razlogom opravdati svoje postojanje. Srpski književni glasnik kao da je važan samo po tome što živu književnu građu pretvara u materijal za herbarijum, a intelektualna strka oko tog časopisa više podsjeća na neku kancelarijsku revnost nego na iole smislenu književnu djelatnost. Također, Ristić, u vidu polemičkog kataloga, donosi opšta mjesta jedne mrtve književnosti iz prve polovine 20. stoljeća, koja danas više-manje nije pretrajala, a koju je tada uredno promovisao taj časopis mrtvila. Donoseći vam ovaj Ristićev tekst, ne želimo samo pokazati kako su najveći esejisti i polemičari jugoslovenske književnosti pisali o časopisu koji u istorijama srpske kulture ostaje zapamćen kao najvažniji časopis prve polovine 20. vijeka, nego i podsjetiti na hiljade današnjih časopisa koji grcaju u mrtvilu i mehaničkom otaljavanju, budući veći srpski književni glasnici od originala

Jedan mali pas i njegova treća tetka sastaše se jednog dana sa patlidžanom, pa se zajedno uputiše duž obale Save, i Save i Dunava pored letećih krava

U doba kad se književna kritika polako pretvara u hobi, svakosedmičnu disciplinu automata, pomalo i unosnu, u jednu pristojnu i svekorektnu akrobatiku, donosimo vam serijal književnih kritika koje su pisali jugoslovenski avangardisti (poznati i kao modernisti) u prvim decenijama prošlog vijeka. Te kritike ostaju vrijedne čitanja i pažnje i danas, ne samo zato što su u međuvremenu ti kritičari postali najveći pisci na našem jeziku, nego i zato što pokazuju kako se u to vrijeme bespoštedno i vidovito pisalo i o najvećim i najpriznatijim imenima naše književnosti koja su do danas ostala gotovo nedodirljiva. Također, sljedeći serijal bi mogao barem poljuljati blesavu opoziciju pisac - kritičar, po kojoj je pisac bogomdani odabranik koji knjige piše i sastavlja a kritičar neka efemerna ličnost koja postoji da te knjige kritikuje, jer Matoš, Ujević, Krleža, Crnjanski, Ristić, Vinaver se ispostavljaju kao kritičari bolji od samih kritičara, a Milan Bogdanović, kao čisti kritik, misli o literaturi lucidnije nego svi današnji romansijeri zajedno. Pisane neobavezno i kao usput, opušteno, bez jasnog sistema vrednovanja, često u jakom polemičkom afektu i subjektivno-nepravedno, bez ikakve pretenzije ka estetičkom zakonodavstvu i zavođenju reda, kritike ovih mađioničara i književnih svaštara donose pregršt razbacanih i tek natuknutih opažanja o djelima, čiju lucidnost u raskrivanju kritikovanih djela ne mogu doseći buljuci profesora i docenata po našim katedrama koji već godinama sklapaju svoje studije koje, navodno, imaju glavu i rep. Otud nije čudno da se o tim esejima i kritikama po tim katedrama mnogo i ne zna, profesori o njima i ne govore i ne poznajući ih, a onaj koji bi bacao pred njih neka od ovih sugestivnih primječanija jednak je onome koji je onomad prosipao biserje pred svinje.

Donosimo vam odlomak iz paranojačko-didaktične poeme Turpituda koja je odlukom državnog tužilaštva Kraljevine Jugoslavije iz 1938. bila zabranjena, a zatim i promptno zaplijenjena u Zagrebu čim je odštampana. U sljedećem odlomku Ristić se na humoristično-poetičan način obrušava na građanstvo ismijavajući i iscrpljujući u nadrealističkom duhu dominantne topose vladajuće klase, tako da ta igrivost nosi i jaku socijalnu oštricu, kao da su upravo društvene stege stale na put oslobođenja čovjeka. Osloboditi čovjeka bio je jedan od prvih nadrealističkih postulata, i zato Ristić u posljednjim redovima iskazuje svijetlu nadu u to ostvarenje... Nama, međutim, ostaje da još čekamo to svitanje. Koristeći se na malom prostoru čitavim arsenalom kovanica i neologizama, upodobivši ih u jedan razvedeni i dugi katalog, Ristić pokazuje da to pjesničko bajanje u paronomazijama zna biti mnogo sugestivnije i u smislu angažmana, u odnosu na stotinu zdravih i pravih društvenih stavova iskazanih plakatno i jasno, tako da cijeli svijet razumije, ma šta o tome mislila naša najnovija angažovana publicistika u stihovima koja sebe zove i poezijom.

Moje drugo pitanje upućeno je ne znam kome i glasi: Po kakvoj političkoj dijalektici, po kojoj leksičkoj, terminološkoj, to jest lingvističkoj, naime semantičkoj, upravo semiološkoj logici moje izjašnjavanje za jugoslovenstvo, dakle za pripadništvo jugoslovenskoj zajednici, jugoslovenskom narodu, može i sme da bude klasirano u kategoriju, odnosno bačeno u koš neopredeljenih, kad je ono baš, po definiciji, nepobitno izraz jednog OPREDELJENJA?

Duga je, beskrajno duga, kolona kojom se, sporo, krivudavo, kreće čovečanstvo ka svome ostvarenju, ka svome pravom smislu. Na tome putu, na tome maršu, koji je već prošao kroz tolika iskušenja, tolike poraze i tolike pobede, a kojim je ipak tek sasvim mali deo ogromnog prostranstva saznanja osvojen, svakim korakom, uprkos svim prividnim i stvarnim zastojima i i trzajima unatrag, obogaćuje se, izgrađuje se ljudska svest. Nose je sobom ljudi, u toj neizmernoj koloni koja kroz hiljadugodišta nadire i raste, nose je sobom kao misao bez kraja uvek drukčiju i uvek istu, kao svoj lik bez konačnog lika, kao misao da čovek može i zato mora da nađe svoj smisao i svoju muziku, da ispuni i prevaziđe sebe, uprkos svemu što mu stoji na putu, da mora i može da nametne anorganskoj prirodi gospodstvo svoje svesti, svoga sna, svoje radinosti i svoga pevanja, svoje osvojene besmrtnosti, da kao smrtno biće može biti ravan bogovima. Čovek