Ideologija mržnje koja poziva na obračun

Lik i djelo Svetoga Save naročito su u Crnoj Gori promovisani tokom Drugoga svjetskog rata. Sveštenstvo Mitropolije crnogorsko-primorske, četnički intelektualci i propagandisti, redovno su u svojim obraćanjima isticali prednost svetosavlja u odnosu na „bezbožnički“ komunizam. Sveti Sava predstavljan je u tadašnjim kolaboracionističkim glasilima kao idealan model ličnosti u kojoj su spojene nacija i vjera, odnosno srpstvo i srpska nacionalna crkva, na što je još prije Drugoga svjetskog rata ukazao i Nikolaj Velimirović upoređujući Adolfa Hitlera sa Svetim Savom jer je „kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u XX veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svom narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju“.

U svetosavlju je tražen spas narodne duše od komunizma i međunarodnoga jevrejstva koje ga „kontroliše“. Tako je stvorena ideologija svetosavskoga nacionalizma koja je težila vjerskoj i nacionalnoj unifikaciji srpskih prostora. U tome duhu, četnički podmladak okupljen oko tzv. Cetinjske nacionalne omladine organizovao je početkom 1943. godine u Zetskome domu Svetosavsku proslavu. Omladinac Petar Vukmirović održao je tom prilikom predavanje o Svetome Savi „prosvjetitelju, književniku i državniku.“ Osvrćući se na mlađe generacije koje su mahom simpatisale narodnooslobodilački pokret, Vukmirović im je zamjerao što nijesu pošli učenjem Svetoga Save „koji je sjedinio pravoslavlje i nacionalnost“, već su odabrali revolucionarne dogme propisane od ljudi „koji nemaju nacionalne države“ i ljudi koji ne poštuju pravo ličnosti kao pojedinca. Za njega je Sveti Sava bio ličnost na koju se trebala ogledati sva crnogorska omladina.

BORBA NEPRESTANA

Svetosavlje protiv komunista biće još izraženije za vrijeme njemačke okupacije i pronacističke Narodne uprave koja je u idejnom smislu kopirala ideološku matricu Nedićeve vlade i učenja Dimitrija Ljotića. Svetosavlje je tada deklarisano kao „najveća snaga i moć našega naroda“, kako je isticalo glasilo Crnogorski vjesnik te kao glavna poluga antisemitizma. Za najveće protivnike svetosavlja kroz istoriju Crnogorski vjesnik je prokazao Osmansko Carstvo, a u modernoj istoriji to su bili „jezuiti“ i „Izrailjeva djeca“. Autor koji je pisao pod pseudonimom Dubovica tvrdio je da su jezuiti preko Konkordata koji je katolička crkva namjeravala potpisati s Kraljevinom Jugoslavijom za vrijeme mandata Milana Stojadinovića planirali udariti „glogov kolac“ u svetosavlje, ali da je to svojom borbenošću spriječio „Savin sljedbenik“, patrijarh srpski Varnava Rosić.

Dobro je poznato da je Varnava Rosić bio veliki antisemita i da nije krio oduševljenje Adolfom Hitlerom. Njegove antisemitske ispade komentarisao je još 1936. godine časopis jevrejske zajednice Zagreba „Židov“. S druge strane, pomenuti kolumnista tvrdio je da ono što jezuitima nije pošlo za rukom nastaviše „Izrailjeva djeca“ koja oćetiše da „ne mogu na Balkanu zagospodariti dokle je god Svetosavlja“. Zbog toga su Tito i Moša Pijade ustrijemili „svoje strijele na Svetosavlje“.

Međutim, svetosavlje kao „najjača falanga u Evropi“ izdržaće i taj napad i odbraniti srpstvo kao mnogo puta kroz istoriju: „Svetosavlje je prostrano i ono će sa svojih grudi pobijediti Tita i Moša i svu Izrailjevu djecu, koja su u posljednje dvije decenije zarazne klice sijala, pogotovo u Crnoj Gori, i naš će narodni organizam ostati čistiji nego što je ikada prije bio. Svetosavlje je nepobjedivo“.

SVE LJUBAVI SRPSKE CRKVE

Poglede Mitropolije crnogorsko-primorske na Narodnooslobodilački pokret nalazimo i u Rezoluciji sveštenstva arhijerejskog namjesništva: nikšićkog, šavničkog i kolašinskog, donešenoj 29. decembra 1943. godine. Taj dokument najbolji je dokaz „ljubavi“ koju je Mitropolija širila Crnom Gorom tokom Drugoga svjetskoga rata. Sveštenstvo iz pomenutih gradova „jednodušno je konstatovalo“ osam zaključaka i osam odluka. Prvi zaključak ove Rezolucije kazuje da je uzročnik sveukupnom stradanju srpskog naroda bezbožnički i krvoločni komunizam propagiran od „bjelosvjetske, skitačke, jevrejske rase“ koji su prihvatili domaći odrodi, propali đaci, seoski đilkoši i kriminalci, skitnice i ostali društveni ološ.

Cilj komunizma sveštenici su uviđeli u uništenju svetosavlja i Srpske crkve. Oni su komuniste optuživali da Sveto pismo nastoje zamijeniti literaturom Karla Marksa, pa su narod upozoravali da se čuva od njih jer će „najvećeg duhovnog prosvjetitelja Sv. Savu“ zamijeniti s „čifutom Mošom Pijadom.“ Iako je iz Rezolucije jasno da upozorava na jevrejsku opasnost, to njenim sastavljačima nije smetalo da u željenom kontekstu iskoriste i Njegoševe stihove iz Gorskoga vijenca koji se inače odnose na islam. Zato sveštenici kažu da će svakoga stići velika kletva Njegoša: „Bog vas kleo pogani izrodi/ što će tuđa vjera među vama?“.

Svetosavski nacionalizam koji su promovisali crnogorski saradnici okupatora bila je ideologija mržnje koja je pozivala na konačni obračun sa svime što se ne uklapa u njene idejne postavke

Ovim dokumentom upućenom „narodu srpskom“ u Crnoj Gori, sveštenstvo Mitropolije crnogorsko-primorske dalo je i podršku pronacističkom upravniku Narodne uprave, Ljubu Vuksanoviću, kako rekoše – poznatome nacionalnom borcu, heroju Solunskog fronta, velikom Srbinu i velikom pravoslavcu, četniku i jedinom predstavniku Srba u Crnoj Gori. Na kraju Rezolucije sveštenici su pozvali u svetu borbu protiv komunista za spas vjere. Za borce protiv komunizma nije bilo brige jer su po mišljenju sveštenika s njima bili Bog i Pravda, svetitelji, mučenici, kraljevi i carevi srpski kao i duh „najvećeg nacionalnog vođe Sv. Save“, dok je na strani komunista bio izrod i odrod „jevrejin iz zatvora u Srem. Mitrovici“ Moša Pijada te „obijač radnja Josip Broz – zvani Tito“.

LIPOVAC PREDNJAČIO

Rezoluciju srpskih sveštenika u Crnoj Gori pozitivno je predstavio kvislinški list Glas Boke. U uvodniku na naslovnoj stranici pisalo je da je riječ o „vrlo interesantnom“ dokumentu koji na „jedan lijep i otvoren način osuđuje destruktivni rad narodnih izroda“. Komentator Rezolucije pohvalio je odluke sveštenika da se krene u borbu protiv komunizma, najvećeg neprijatelja „Svetosavlja i Srpstva“, koji predvode „čifuti Moša Pijade i Josip Broz.“ Glavni promoter svetosavlja u toku Drugoga svjetskog rata u Crnoj Gori bio je mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije Lipovac. On je više puta isticao kako je Sveti Sava uzor kojemu treba strijemiti te da je podizanje đece u svetosavskom duhu roditeljska dužnost.

Svetosavski nacionalizam koji su promovisali crnogorski saradnici okupatora bila je ideologija mržnje koja je pozivala na konačni obračun sa svime što se ne uklapa u njene idejne postavke. O toj vrsti instrumentalizovanog svetosavlja, čini se da je najprecizniji sud dao srpski književnik Svetislav Basara. Po njemu, „Svetosavlje u suštini jedva da ima veze sa pravoslavnim hrišćanstvom, ono je primitivna politička doktrina koja će poslužiti kao ideološka osnova za profašističke pokrete koji su u Srbiji između dva rata nicali kao pečurke posle kiše; ono je – kao i većina lažnih srpskih mitova – toliko fleksibilno da je vladici Nikolaju pošlo za rukom da ga poveže sa nemačkim nacizmom – u kome je vladika video spasioca tradicionalnih vrednosti – kao što je generalu Milanu Nediću Kosovski zavet poslužio kao opravdanje za čin veleizdaje. Sam Sveti Sava, uprkos činjenici da je bio otšelnik i asketa – i da mu je uplitanje u politiku, mirenje na krv i na nož zavađenih srpskih velikaša verovatno bio krst i muha duhu – predstavljen je kao neka vrsta školskog revizora i nacionalnog društveno-političkog radnika“. Basarina opservacija u potpunosti važi i za Crnu Goru.

*Tekst prenosimo sa sajta dnevnog lista Pobjeda