Jovan Dučić, sa antikvarnim cilindrom na palanačkoj glavi

Jovana Dučića danas neki smatraju najboljim srpskim pjesnikom. »Dučić je najbolji kritičar u našoj književnosti« — reče za nj dr Skerlić u »Letopisu Matice srpske« (1901, sv. VI), a sud dra Skerlića je danas, kada je on urednik »Srp. knj. glas­nika«, još mjerodavniji nego prije. Pjesme Dučićeve su ga podsjećale na — Verlainea, na Romance bez Riječi, i on se ne mogaše oteti njihovoj magiji kada mu ih Dučić čitaše (u »jesen 1899; uz zviždanje vetra sa Saleva i bučanje Arve«) u Ženevi, i u Parizu (»jedne zimske večeri, u Bretanjskoj ulici«). Dučić je smatran u Biogradu oficijelnim pjesnikom, nekom vrstom poetičnog agenta srpske lirike u inostranstvu.

I meni, kao dru Skerliću, olakšava osobno poznavanje autora razumijevanje njegovih djela. Njegova spoljašnost po­znata je svima s »anzihtskarata« gdje naš poeta figurira na iz­lozima u društvu Byrona, M. Mitrovića i Heinea. Njegova inte­ligencija činila mi se uvijek vrlo obična i čudio sam se, opazivši da taj pjesnik, koji toliko ističe svoj artizam, nemajući sluha nema osjećanja za klasičnu muziku, i za stil u plastičnoj umjetnosti. Taština je najvidnija crta njegovog karaktera i o tome bih mogao mnogo pričati.

Ja sam već jedared pisao o Dučićevoj poeziji (»Brankovo kolo« 1902), kad izađoše »Pjesme«. Onda sam konstatovao da je Dučić učenik Vojislavljev i romantik pod njemačkim, najviše Lenauovim utjecajem. Dučić Vojislavljevu sliku, pejzaž, još više apstrahuje, generalizuje, osiromašuje. »Ovi kamini, horovi, pehari, kiparisi, aleje, himne, kimvali, kiosci, ehoi, rujine, u hercegovačkom jeziku čine mi se kao antikvarni cilindar na palanačkoj nenavikloj glavi. Pejzaž Dučićev mogaše zami­sliti čovjek koji polja, livade, lugove, more i rijeke vidje tek s prozora ili na slikama. Zato Dučić i odabire obično maglu, noć, zimu, kada predjeli postaju slični, bezbojni, monotoni. Erotičan pjesnik Dučić zacijelo nije, a refleksija mu je još slabija od imaginacije. On uvijek slavi katoličku, nikada pravoslavnu ljepotu. »Slika ima kod Dučića tendenciju pretvoriti se u misao, u simbol. Ako bih otud smio što zaključiti, rekao bih da će se Dučićev parnasizam — poput francuskoga — pretvoriti u sim­bolizam.« Vrijeme od nekoliko godina je pokazalo da se nisam prevario. Drugo je pitanje je li Dučić, u nekim pjesmama, pravi simbolist, i je li, kao simbolist, dobar pjesnik.

U jednom svom pjesničkom Vjeruju nema nikakvog di­rektnog ili indirektnog simboličkog priznanja.

Mirna kao mramor, tiha kao sena,

Ti si bledo, setno devojče što sneva,

 Pusti pesma drugih neka bude žena

Što po nečistijem tržištima peva.

Ja ne mećem na te dinđuve sa trakom,

Nego žute ruže u te kose duge;

Budi odveć lepa de se sviđaš svakom,

Budi odveć gorda da živiš za druge,

I na bledom čelu sa simvolom jada(?)

Budi odveć tužna da tešiš ko strada,

I čedna da voliš gomile što nagle.

I stoj ravnodušna, dok oko tvog tela

Mesto  kitnjastoga, raskošnog odela,

Lebdi samo pramen tajanstvene magle.

(Moja Poezija)

Sudeći po toj dosta konvencionalnoj pjesmi, Dučić se zaogrće plastom aristokratskog misticizma. U eseju o Vojislavu I (»Delo« 1902) nastojao je još jasnije precizirati svoju estetiku. Hvali Vojislava što nije narodan pjesnik i to mu je »samo jedna osobina«. Kod Vojislava zanosi ga »ljepota koja je bez otadžbine«. »On je pjevao daleke obale koje nikada vidio nije, ali koje je volio — a volio ih je zato jer su lijepe.« »On je bio čist zapadnik.« »On je pjevao ono što je snijevao a ne ono što je doživljavao.« Dučić je, evo, govoreći o Voji­slavu, govorio o sebi, branio sebe. »Vojislav nije imao osjećaja (?), nije imao imaginacije (?) i nije imao ideja. O šta to mari pa da se ipak bude dobar pjesnik?« podmeće Dučić drugome svoje mane. A kog je đavola imao Vojislav ako nije imao srca, mozga ni fantazije? »Ali jedno ništa kad se lijepo kaže, onda to postaje jedno Lijepo.« »Dajte mi parče mokre zemlje pa da Vam dam Venusa.« No iako je Dučić estet i ari­stokratski, kosmopolitski parnasovac, njega najviše zanosi »poezija simbolista i dekadenata«, »mnogo simpatičnija i mnogo intelektualnija«. Kako je Dučićevo shvatanje temelj­nih pojmova njegove umjetnosti naivno, vidi se po tome što parnasovce zove pjesnicima forme, a ove druge, moderniste, pjesnicima ideje — kao da pjesnika ideje ne bijaše i prije simbolista i dekadenata (među samim parnasovcima), kao da Baudelaire i Verlaine, »dekadenti«, nijesu više pjesnici for­me no ideje. I to nije tačno da se simbolizam razvio iz Parnasa. Baudelaire se pojavio u isto vrijeme s njime, dok je E. Poe već davno umro, a Carlyle već davno napisao estetiku simbo­lizma u »Sartoru resartusu«. Maeterlincka i druge mistike in­spirirao je Novalis, a njemačka mistična romantika tražila je svoje uzore u mističnoj simbolici hrišćanstva u Apokalipsi, Danteu i u Swedenborgu. Glavna je razlika između parnasovaca i potonjih pjesnika što su oni plastični, ovi sugestivni; prvi traže sliku, drugi muziku. »Dugo se godina u nas deklamuje u životu i politici, pa se deklamovalo i u poeziji.« Ako je deklamovanje izbacivanje tuđih, zvučnih i naučenih fraza, Jovan Dučić ima najmanje razloga da viče na deklamatore. Na našim tržištima nije nečujno njegovo egzotično zujanje.

Dr Skerlić je ovako, uglavnome, fiksirao Dučićev talenat: »Izvesna suptilnost, i u isti mah staranje o realističkoj, tačnoj pojedinosti...« »Opis, dobar opis, i ljubav, intenzivna ljubav, to su dobre njegove strane; drugo što nam on slabo daje.« O ljubavi, intenzivnoj ljubavi kod Dučića se' ne može govoriti. Realista nije bio nikada, a tačnu sliku detalja mogao je kod njega naći tek slijepac. No Dučićeva slika, u novijim pjesmama, ne samo da nije realistična i egzaktna nego se go­tovo uvijek ponavlja. On i nema više od dvije slike, vrlo općenite i konvencionalne, koje u svim pjesmama ponavlja: sliku jeseni ili noći pored mora ili druge vode, i sliku sobe, interieura vrlo banalnog i snobskog. »Spi nebo i zemlja« (»Čežnja«), »U dnu uspavane i neme aleje« (»Bdenje«). Noć je i tama, gdje ne treba za sliku nikakve vještine, u pjesmi: »Zašto«,   »Akord«,   »Spavanje   vode«,   »Sat«,   »Morska   vrba«.

»Tu večernje vode šume tihom tugom«, »Antički motivi« (opis večeri), »Jablani«, »Jedne večeri, u suton«, »Leži reka r a-suta  u mraku«, »Mesečina«, »Jutro na vodi«, »Tama«, »Nostalgija«. Kao netopir, Dučić se boji u naše pleinairsko doba sunca i njegovih harmonija od sedam nota, a kada opisuje prirodu i okolinu dnevnu i sunčanu, on je još bljeđi i konvencio­nalnoj i no u noćnom, maglovitom, škurom, običnom svom pejza­žu, za koji mu treba tek jedna osnovna boja. »U podne« vidimo morski pejzaž bez ikakvog artističkog obilježja, podne na moru kako može svak da ga zamisli. »Pod snegom« je općenita, ne­realna slika crkvice i groblja u monotoniji snijega. »Život« je slika imaginarne šume, i u njoj Artemida ubija jelena (Bouguereau, le bougre!). U »Sonetnom vijencu« Dalma­cija ima vrlo malo specifičnih dalmatinskih motiva. Tu je »neizbežna« kapela. Tu je i Leconte de Lisleov i Baudelaireov albatros, tako rijedak na Jadranu ribožder, da se čudim te Dučić baš u njemu vidje duh Dukljaninov. » U noći« pjesnik i Ona na obali bez razloga zaplaču kao Heine u istoj situaciji i pejzažu (Das Meer erglanzte weit hinaus). I u »Mesečini« plače Ona »kada plaču noćne kamelije«. Rekvijem je patetična-historijska slika u katedralskom okviru, kojemu Dučić misli dati starodalmatinski karakter, poredavši oko pokojnice nekakvu vlastelu. Ta pjesma jako podsjeća na Xeresa Maraju (Begovića). Najbolji, upravo najdalmatinskiji je, kao couleur locale, sonet »Kraj mora«: tragična slika kamenitog mletačkog lava — jamačno onog u Kotoru.

Dučićevi interieuri su isto tako siromašni, odavajući na svakom koraku parvenija i snoba, koji bi po svaku cijenu htio važiti čovjekom od ukusa i artistom. Milieu »Bdenja« je vila s kamenim kentaurima, pod balkonima. U krevetu o d k e d r a, pod hrizantemama, leži nekakava aristokratska žena, a pred njom, u ormaru od ebanosa, djela Tassa i Platona. Na prozoru cvatu ruže, a u kaminu gori vatra, iako pjesnik izričito ne kaže da ta »daleka princeza« ima groznicu. Njeno lice je »od blijede svile«, iako lutke obično imaju lice od porculana. — U »Jeseni« (pjesma u prozi): elegantna, pusta soba. U etruščanskoj vazi umiru ruže, a soba je topla, jer je grije topla duša što izlazi sa toplom dušom iz bukea. U odaji je stočić od slonove kosti, a na njemu puder kontese koju su jučer spustili u grob. — U »Dubrovačkom madrigalu« igra se kod Kneza »vals«, valcer, iako je ta igra izvan njemačkih provincija ušla u modu tek u XIX vijeku. Gospođe su u mletačkoj svili, a gos­poda u crnom veluru (baršunu). Verlaine bijaše ignorant, ali kako je divno umio vaskrsnuti — ne haljine, već intimnu dušu Baroka! — U »Maloj princezi« (la Petite Princesse): mra­morne terace, pavazeiu njima n em i r n o umiru princezine hrizanteme. Čovjek bi pomislio da je mala prin­ceza Japanka ili moderna savremenica g. Chamberlaina i dru­gih poštovalaca hrizanteme, ali njena smrt pored katedrale, u Maeterlinckovoj atmosferi, nas poučava da je i to djevojče lut­ka koja može umrijeti tek u Dučićevoj fantaziji i na strpljivoj hartiji »Srp. knj. glasnika«. U »Dubrovačkom Pastelu« je glavna osoba neki Bartoleo, đak Salamanke, da bude što egzotičniji. I tu igra veliku ulogu parfim. Gospar Bar­toleo je stari roue. Ne vjerujem, da su u starom, pobožnom Du­brovniku mogli vjekovati junaci Laclosa i Crebillona, tipovi kao Lauzun, vojvode Richelieu i Buckingham. — »Dubrovački poklisar« je najspoljašnija, najkonvencionalnija slika večeri u Trianonu, »s trupom Molijera, muzikom od Lili« (Lulvja). (U Trianonu nije mogao igrati Moliere!) Tu su »markizice (Be-gović) napudrane i male« (Les petites marquises fardees!) u »finim« i s a t i n s k i m cipelicama. Menčetić, poklisar, go­vori o Crkvi i misli na takvu svilenu cipelicu kao Bartoleo u »Dubrovačkom pastelu«. — Jedna pjesma iz ciklusa »Duša« zo­ve se (pour epater le bourgeois) »Sonata«. — »Ziziema« se do­gađa u fenicijskom Sidonu. U Zizieme je tijelo »kao. tijelo saronskih ruža«, tih izgnječenih, eksploatiranih za sve pjesničke ukrase ruža iz »Pjesme nad pjesmama«. »Kosa joj je imala boju kestena«, tj. bila je kestenjasta. Tek zubi su joj egzotični, ar­haični: »Zubi joj behu male srebrne školjke«. Taj Sidon, ta ro­binja, služeći kao model za sliku na v a z i, sve je to prejeftina dekoracija u maniri što bi htjela podražavati Pierreu Louvsu, Franceu i Wildeu. — Slika o preistorijskoj ljubavi: Majmun-čovjek se bije sa gorilom za majmun-ženu, i ona ih zadovoljno gleda sa crvenim cvijetom u ustima. — I »Večer« je takva izvještačena slika. Rudina, pored groba patarenske gospođe, »a na njoj pase jedan krupan mlad magarac«. — Ljubav je vulgarna slika morskog dna.

»Samo rđavi pisci ne podnose utjecaj« (Les mauvais ecri-vains seulement ne subissent pas l'influence!) veli, francuzirajući, Dučić pro domo, zaboravljajući da je taj tuđi dojam kod Vojislava vrlo malen i sasvim prokuhan, individualiziran. Pravi pjesnici su kao ogromne kraljevske palače, koje u svoj gigantski red mogu primiti cijele zgrade, hramove i teorije statua i stupova u tuđim, uzajmljenim stilovima, i što bi u manjim proporcijama ličilo babilonskoj kuli, gubi se u harmonijama veličajnih perspektiva jednog Bramanta, Palladija i Mansarda. Samo velik duh smije biti plagijator. Tko se rodio u kraljevskoj sjajnoj haljini, jedva mu se i opaža tu­đe perje. U literaturi je kao i u društvu: Napoleon može pli­jeniti cijelu Evropu, dok siromašak dolazi na robiju za ukra­deno blašće. Goethe, može plagirati, jer je sve njegovo, Dučić ne može, jer je tako siromašan da nema gotovo ništa svoga, te je zavisan od svakog svog zajmodavca. A da duguje mnogo, vrlo mnogo, da je i više no forsirao svoj pjesnički kredit, o tome nema sumnje i, nemajući pri ruci francuske biblioteke, konstatujem, u istorijskim Dučićevim slikama, metodu i maniru Heredijinu, u pejzažu Vojislavljevu, u intimnom, maglovitom i noćnom pejzažu utjecaj Maeterlinckov i Rodenbachov, a u prozi Samainov, Franceov i simbolističkih stilista oko »Franc. Merkura«, »Pera« itd. »Bračna noć« je varijacija Baudelaireove »Smrti ljubavnika«.

Iako mi je mučnije govoriti o novim Dučićevim produk­tima, rastresenim po časopisima, upravo po jednom književnom listu, iza savjesne lektire mogu zaključiti da se Dučić neo­pravdano hvali kad u konfuznom članku o B. Stankoviću veli: »Do dolaska najmlađih pjesnika, pjesnika poslije Vojislava, naš je pejzaž bio očajno ubog«. Dučićev pejzaž je ubogiji od Brankovog, Jakšićevog i Vojislavljevog, da i ne spominjem »naših nekih mutavih i starijih pripovjedača, seoskih priklapala«. Upravo je začudo kako je mala emotivna skala toga  estete bez estetike. Sve novije nje­gove pjesme imaju tako sličan štimung, tako identičnu lirsku, psihičku situaciju da i nisu drugo no monotone varijacije iste teme. Tema je ta: opis tišine, obično zimske, noćne ili jesenje, sa poentom: »muzika tišine«, »tok vremena«, mistična konverzacija stvari (Rodenbachova tema). Te su mu pjesme još ponaj­bolje. »Čežnja«, »Zašto«, »Bdenje«, »Akord«, »Padanje lišća«, »Spavanje vode«, »Sat«, Ponoć«, Morska vrba«, »Antički motiv« itd. — sve je to tako »isto samo malo drukčije«, da umara kao repeticija iste arije. U »Akordu« se čuje pje­ vanje sfera, šuštanje zvijezda, »govor bića i jezik stvari«; situacija, opis misterioznog straha na kraju je apsolutno isti kao u »Ponoći«, »Jablanovima« itd. » To prolazi Vreme kroz tišinu noći.« (»Spavanje vode«), »Panika stvari« (»Sat«). U »Ponoći« se čuje kako »ide minut za minutom«; »Nešto jeknu kroz mračnu dvoranu« — to i opet poginu mramorni gladi­jator. U »Morskoj vrbi«: agonija vode, a »vreme bludi«. U »Tišini« kunatore vrbe u žalosnoj tišini i kroz pejzaž pro­ lazi onaj vječni uzdah. U »Antičkim motivima« motiv je isti: »crne vode«, »mrtav mir nad Arhipelagom«, samo što mjesto Dučića sluša tu tišinu Homer i mjesto ideje za pjesmicu za­mišlja Ilijadu! U »Jablanima«: voda »ko olovo mirna i siva u mraku«. »Pod snegom«: — Umrlo Vrijeme. U »Bračnoj pesmi«: »šumi u tmini široko i strašno Krilo večitoga« (vre­mena). U »Na steni«: crna voda, konvencionalna oluja i Ra­speti. U »Jedne vedre noći«: »disanje stvari i bilja«. Sunce. »Stvari imaju onakav izgled kakav im dadne duša naša« (sto puta citirana fraza). Mala princeza ima krv i tijelo od cvijeta, kao »Ziziema«. »Ziziema« je saronska ruža, a »Mala princeza« ima krv i tijelo »koji su bili onakvi kao krv i telo u 1 j i-Ijana«. »Mala princeza« umire kao njene hrizanteme i, kao J. Dučić, »o n a je umorna od života i ona je tužna«. U »Povratku«: »šum jesenjih voda«. U »Noći«: »tragična pesma mora u tišini«. U »Kraj mora«: »Kameni lav sluša« »gde vek za vekom neosetno sledi«. »Osećao sam gde se budi tihim šu­mom uspavana duša stvari« (»Jutro«). U »Tami« je isti istacki motiv kao u »Akordu« i »Jablanovima«: misteriozni, strašni glas tišine, »Dolina koja je bila puna zvuka«. Najkarakte-rističnija i najbolja u tom monotonom, do zla boga opetovanom clair-obscur žanru je pjesma »Povratak«. Pored nje, gotovo sve ostale su suvišne.

Vratiće se opet kada  lišće pane,

Kad zaplaču hladni vetri obalama,

 Kao uspomena na pomrle dane

Bleda i u crnom, javiće se nama.

Njen će mirni korak da žalosno prati

Šum j e s e nj i h voda.No senka što mrači

Mramorno joj čelo, niko neće znati

Otkuda je pala i šta ona znači.

Ko duša jeseni kad nam priđe tada

Ispuniće strepnjom nekog mirnog jada

Nas, i hladne vrte i prirodu bonu.

A kad stari  klavir dirne rukom lakom

Biće zvuči crni: činiće se svakom

Kao da prah noći pada po salonu.

Ova alegorija je varijacija »Jesenjih elegija« u »Pjesmama« i dokazuje Dučićevu nestašicu inventivnosti, motiva, ograni­čenost imaginacije. Refleksivne, subjektivne pjesme su u toga pjesnika povodljivca, što živi tuđim životom i misli tuđom glavom, bez sumnje najslabije, i o lirskim lamentacijama u ciklusu »Duša« ne vrijedi duže govoriti. Dučić duša manje l me zanima od Dučića artiste.

»Izgleda da jedno umjetničko djelo valja da bude vrlo rđavo pa da ne podsjeća na koje drugo djelo« — veli naš poeta.

Iako je cijeli Dučić jedna šarena i kombinirana reminiscencija, taj estet vrvi od rđavih pjesama. U malo kojoj da ne živi ritam i rima u krvnoj zavadi. »Glasom — talasom«, »pro­zirno — mirno«, »zloslutne — mutne«, »poljub«, »cveća — drveća«, »strašno — užasno«, »nečujno — bujno« itd.

Siromaštvo i vulgarnost Dučićevih epiteta je baština slabih pjesnika i simptom slabog, anemičnog stila. On svoj stih često kljuka bezbojnim riječima, samo da ispuni praznine. Loš srok »tako — polako« opetuje se u tim malobrojnim pjesmama osam puta. Tako što Se ne dešava Gautieru! U Dučićevim stihovima ima većih besmislica od one o ružama na prozoru i o vatri u kaminu.

I svetlosti lokve već na površini
Leže i svetle

Kakove su to lokve na vodi, morskoj površini? U »Posle bitke« je antički motiv spjevan u srednjovjekovnim tercinama. Gdje je harmonija u stihu Sjedinjuju & tako sred poljupca moga sa slašću života?

Cijela jedna »Plava legenda« napisana je samo zato da se iza jedne smrti pokaže ironija kiše.

»Kiša pljušti sad turobno, sad uzbuđeno, radosno, strasno,/ kao kiša što bije o prozore dvoje zaljubljenih.« (»Jesen«)                                  

»Bacio se na nju kao mlad   jaguar na lepu i vese­lu zmiju« — tako opisuje Dučić rimski zagrljaj u doba Hristovo, kada stari svijet još ne poznavaše amerikanskog jaguara. »I u jednu strofu legne srce ćelo.« Itd.                                                           \

Dučić ne bi bio tako klasičan književni snob i »talmigigerl« da ne afektira, da se ne ači. On svoie zapadništvo i francuštinu (kojoj  je izvor u  Švajcarskoj)  ispoljava kvareći jezik francuskom frazom.

I svirepi otrov jedne ironije«, »...taj glas njezin ima jedan tužni miris...« »Kako to boli: reći jedno zbo­gom...« »Ima jedno doba iskušenja« (napasti). »Kako večno šumi jedna mladost...«, »Suncokreti pune jedne bolne nostalgije«, »To je bio prvi osmeh jedne Frine i... jedne Ofelije...« »To je jedna tiha... filozofija srca. Jedan vječni canzoniere.. .« »To je što u opisu lju­bavi... To j e što sva njegova lica...« (C'est que...) Isto tako se kod Dučića ači nesnosna francuska rel. zamjenica qui.

»Po vidokrugu koji je bio u plamenu i dimu« veli taj izbirački stilist, iako je mogao reći: po zapaljenom, zadimlje­nom vidokrugu. Evo jednog lijepog primjera ovakvog preten­cioznog, gongorističkog »cukervaser« stila i limunadske, guvernantske proze: »Oko ustiju treptalo joj je nešlo veselo, strasno i nestašno: to beše bitka jednog osmeha i jednog poljupca«. I pomisliti kod toga da je već tri vijeka u grobu gđica Scuderv! Dučić piše kao žene, ali kao žene što rđavo pišu. Kontesa Noailles ne bi ovakva mjesta potpisala.

Iako je proklamovao svoje simbolističke simpatije, Dučić nije simbolist uzajmivši od simbolista tek neke, ne baš naj­sretnije, stilske procedure .... »Veselo je cveto kukurek u nje­nom govoru i smehu«... »Ti glasi što jezde«... »Jesenje popodne mre u zavesama.« Pauk »u svoje tkivo utkiva končiće što se izvijaju iz tankih glasova sa gnezda.« Kakva je to mistična rijeka što (u ciklusu »Duša«) ima običaj da noću »prestane da struji«. Dučić je simbolist najviše u »Plavim le­gendama«. Zašto ih je nazvao legendama, zašto im je dao boju neba, nevestica (i baletskih plesačica), to možda ni on sam ne zna. Te su crtice pisane stilom rastegnutim i rđavim. U njima nema često nikakve ideje, nikakve lokalne i istorijske boje, o kakvoj  tačnoj  opservaciji da i ne besjedim. Tek Ćurčin je imao smjelosti da pečata slične mistifikacije. Da pokaže kako je teško »ne biti kao ostali a biti ipak samo čovek«, iznio nam je nekakvog čovjeka »od bronza«. U »Ziziemi« je ispričana naj­običnija priča: na Ziziemu je ljubomoran gazda i uspe njenu krv u vazu na kojoj se smije njen lik. Da bi opisao palingeneziju, vječni život u prirodi, Dučić opisuje (otrcana tema) proljeće na grobu. Ravnodušnost simbolizira u Mefistu, koji ne može više da čini zlo... Da bi izjednačio čovjeka i psa, opisuje kako ne vidi ni jednoga u pomrčini prema onoj dubo­koj filozofiji: U mraku sve su krave crne. U stupidnom osmije­hu primitivne žene što gleda propast suparnika, gorile i čo­vjeka, vidi Dučić prvi osmijeh Frine i tvoj, Hamletova nesuđenice!

Dučić  je kao  kritičar  inferiorniji  od  Dučića  pjesnika i to baca još sumnjiviju svjetlost na njegov ukus i artizam. On vjeruje u apsolutnu ljepotu, nezavisnu od mjesta i vremena. On negira Janku Glišiću temperamenat. Za Jankovog poetizovanog seljaka kaže da je ispod životinje — »stupidni polu-mineral« ali to mu ne smeta da štampa ovu burgiju:

»Što inače sve svršava ovom pasivnošću i rezignacijom, 1 to leži kao što je rečeno, u prirodi karaktera tih lica, koji su isključivo sentimentalci. To je prvo. Drugo, to leži i u prirodi (samog pisca, koji je nepomirljiv optimist i, izgleda, i sam jedan sentimentalan idealista.«

»Kao sentimentalci, ta lica ne poznaju one instinkte koji prave krupne konflikte i svirepije katastrofe. Sentimentalan čovjek ne zna da bude buran i da stvara hučnije događaje. To je u prirodi zdravijeg, punokrvnijeg, tjelesnijeg čovjeka, čovjeka više stalnog. Njegova je ljubav više brutalna, samo­voljna, prijeka, slijepa. Samostalac na primjer ne zna ni za ljubomoru; seksualniji čovjek grozan je u ljubomori.« (A fuzionaš?) Itd.

Kritika o Stankoviću datirana je god. 1904, a u njoj se polemiše protiv Skerlićevog članka o Glišiću, štampanog 1905.

»Može se za mlađu poeziju reći šta se hoće, mogu joj se naivno i pedagoški stavljati za uzor burni Đura i veliki Zmaj, ona će doći do priznanja da je u umjetničkom smislu stajala iznad svih drugih. Nekoliko mlađih današnjih p j e s n i k a i pripovjedača napravili su čitav red renomiranih su­vremenih pisaca ljudima koji nemaju dubljeg duševnog života od svoga bakalina i svoga kafedžije.«

Šta da zaključim iza svega toga? Da je Dučić velikih pretenzija, ograničenog talenta. On je  s uspjehom opjevao samo noćni, mirni »Stimmung« i pokušavao dati izraza ritmu i životu kojega tek naslućujemo. Njegov simbolizam je vrlo naivan, kao i njegova estetika. Njegov artizam nalikuje snobizmu. Njegova emotivna skala je tako uska da se čini kao da se Dučić već sad ispjevao. On nije najbolji ni od savremenih lirika, o starijima da i ne govorimo. Njegova pjesnička sred­stva su vrlo malena. Ukus je najrazvijenija njegova osobina, ali među njegovim lirskim savremenicima ima pjesnika koji nisu manji od njega artisti. Dučić je važniji po tome što hoće no što može.

*Tekst prvobitno objavljen u časopisu Prijegled, Mostar, 15. VII 1905.