Ljubav i stripovi

Biografski filmovi znaju da se skrše pod opterećenjem nakane da se čitav život jedne ličnosti prenese na platno. Ili su razvučeni, ili su prenatrpani detaljima koje je teško obraditi. Srećom postoji i takvi koji se okrenu jednom segmentu nečijeg života da bi ispričali priču u priči. Takav je  slučaj sa “Tove” Zaide Bergroth, filmom koji je na donedavno održanom geteborškom filmskom festivalu (gde smo ga pogledali kao film otvaranja) Lindi Wassberg zasluženo doneo nagradu za najbolju fotografiju. Snimljen na 16 mm, uz besprekornu kostimografiju Eugena Tamberga, takođe odgovornog za impresivni rezultat Bergrothove kostimirane drame ”Marijin raj” (2019), i uz scenski dizajn Catharine Nyqvist Ehrnrooth, “Tove” je veran eho vremena u kome se radnja odvija.

Bergrot je odlučila da se posveti specifičnoj fazi karijere finske slikarke Tove Jansson (Alma Pöysti) koja nije uspela da se probije kao umetnica u muško-dominiranoj akademskoj sredini, već je svetsku slavu i finansijsku stabilnost stekla “Muminima”. Ovaj period koji obuhvata vreme od završetka Drugog Svetskog Rata do sredine 1950-ih istovremeno koincidira sa njenim otkrivanjem sopstvene biseksualnosti i početkom ljubavne afere sa pozorišnom rediteljkom Vivicom Bandler (Krista Kosonen) koja ju je potakla na to da se ne obazire na očekivanja njenog oca (u to vreme popularnog finskog vajara Victora Janssona; igra ga Robert Enckel) da se bavi “pravom umetnošću” i da nastavi sa crtanjem “Mumin” stripova.

Bergroth se približava finskim salonskim krugovima sa fino-poliranim cinizmom, držeći se scenarističke ideje o izolovanim situacijama od značaja za taj specifičan period u životu Janssonove. Par situacija u kojima su umetnice izložene predrasudama i čak direktnom otporu su date u kratkim, ali nezaboravnim scenama poput prijema u gradonačelnikovoj kući i umetničine solo-izložbe. I Tove Jansson i Vivica Bandler se suočavaju sa sličnim problemima iako potiču iz različitih socijalnih krugova. Jednoj se osporava talenat zato što slika “ne-ženske” (ustvari – “neženstvene”) teme, a drugoj zato što je ćerka gradonačelnika Helsinkija koja “izigrava pozorišnu rediteljku”. Posleratne godine su slepe za pravi talenat žena, i predrasude stvaraju debeli zid prepreka, iako su modernistički umetnički krugovi progresivniji po pitanju svega, pa i privatnih odluka i seksualnog identiteta.

Uopšteno, scenario Eeve Putro (u filmu takođe tumači ulogu Tovine drugarice Maye) se odlikuje izbalansiranošću detalja, bez gubljenja vremena na bespotrebne tričarije. Sva koncentracija je na kreativnu energiju Janssonove, njen večan optimizam, na ono što ju je inspirisalo i ono što je pokušalo da je zablokira. Interesantno je da i pored psihološke težine kojom je priča građena, “Tove” je veseo film, nemalo zbog načina na koji Alma Pöysti tumači njen lik. Putro nije morala puno da razmišlja o karakteru Janssenove – materijala za proučavanje ne manjka pogotovo u vidu prilično aktivnog video zapisa koje je dugogodišnja partnerka Janssonove Tuulikki Pietilä vodila godinama. Jedan od njih i zatvara film (snimljen na 8mm) – pokazujući Tove kako pevušeći skakuće po stenama na ostrvu na kome je živela sa Tuulikki, potpuno u duhu svog životnog mota da je “život divna avantura koju treba iživeti do maksimuma”.

Izvrsno je scenarijski obrađen i prikaz bliskog odnosa između Tove i njenog kruga prijatelja, uključujući iskrenost kojom je započeta i kasnije prekinuta afera sa političkim filozofom Atosom Wirtanenom (inspiracija za Mumin lik Snufkin) sa kojim je održala doživotno prijateljstvo. Ulogu Wirtanena tumači švedski glumac Shanti Roney (Olof Palme u filmu “Stockholm” Roberta Budreaua).

Film počinje bombardovanjem Helsinkija 1944. koji Tove provodi u skloništu skicirajuću Mumine. Ideja za strip o oblastim trolovima sa njuškama nilskih konja i o njihovim ljudolikim prijateljima je slikarkin način da pobegne od sumorne realnosti, i ona ih ne vidi kao umetnost, a pogotovu ne kao potenacijalan komercijalni uspeh. Umetnost – to je nešto drugo. Ona mora biti “ozbiljna” kao što je to slikarstvo ili skulptura.  Ovo je takođe jedna od dobro izrešerširanih činjenica iz slikarkinog života, zbog čega se taj “hobi” element provlači kroz čitav film. “Mumini” postaju neočekivan spas od finansijske bede, ničim ne željen umetnički put, ali dobrodošlo priznanje za talenat koji se ispoljio u drugoj grani umetnosti.

Film međutim nije okrenut Muminima, tako da čoveku apsolutno nije neophodno da o njima bilo šta zna. Gledajući nazad u neko naše (jugoslovensko) odrastanje 70-ih i 80-ih, naše oble strip figure su bile više vezane za “Barbapapu” Annette Tison & Talusa Taylora, dok su Mumini stigli tek sa novijim generacijama.

Bergrothova je napravila uspešnu biografiju jedne od najpoznatijih ličnosti iz finske kulture,  spakovanu u nešto više od standardnih sat ipo vremena. Pre nekoliko dana, film je u Finskoj nominovan za 10 Jussi nagrada u kategorijama: najbolji film, najbolja režija, najbolji scenario, glavna glumica, najbolji glumac, fotografija, scenografija, muzika (Mattie Bye), kostimografija i najbolja šminka.