Nashville – sjaj i bijeda neusaglašenih mikrokosmosa

Altmanov film „Nashville“, oslovljen nazivom najmnogoljudnije pokrajine i glavnog grada Tenessija, svojevrsni je muzički igrokaz mozaične strukture, i djelo epohalne kulturološke vrijednosti nalik na italijanske filmove spektakla ili pak antologijska prekrajanja istorije Dejvida Grifina – smješten u gradiću pred tranzicijom začeća 70tih godina sa preovladavajućim narativima porasta sve većeg kolektivnog osjećanja rodoljubivosti, mladalačkog roknrola i takozvanog uspona „country“ stla u kantautorstvu koji svoj vrhunac dostiže stvaranjem hippie revolucije i sve većom instrumentalizacijom muzike u cilju slanja tada sveopšteg, ili pak ličnog odraza koji većinom transcendira nad temama poput slobode, ljubavi, razoružanja i obustavi zločina, okretanja miru („Give peace a chance!“).

Rođenjem Bitlsa, potaknuti silinom rata u Vijetnamu, studentski protesti počinju se nizati duž svijeta. Dok se vijore kose mladića, dokumenta sa vojničkim rokovima bivaju ritualno spaljena, obnažene grudi djevojaka naglašavaju dolazak promjena (ili pak trenutačne zabave?), običan narod posmatra bića sve čudnijeg izgleda, ne prepoznavajući nikog usljed totalnog poništenja polnih karakteristika; mlad čovjek postaje dlakav, divalj, neusaglašen, raspolovljeno grabežljiv za mističnim iskustvima za kojima traga čitajući Kastanedu, slijedeći Ginzberga, Lirija, Keruaka, na puteve izvan ovozemaljskog, bježeći sve više u lutalačko, snoviđavno, izgnaničko i strano, dok svaki rif u halucinogenom, uspavanom umu biva proživljen kao nešto bezvremeno. Na farmi omršavjelog starca začinje se jedan od najvećih muzičkih festivala u istoriji, sociološki prepoznat kao prvi odraz kontrakulture koja propovjeda priču o „pogubnosti revolucije koja proždire svoju djecu“. Okupivši zamašan broj, tada tek odrođenih roknrol i kantri zvjezda u usponu, mladi čovjek stvorio je Woodstock, trodnevni vapaj mira i ljubavi, poziv na sjedinjenje bića ovaploćenih u miru i slozi kakve čak ni vremenske prilike nisu mogle da sputaju. Stvorivši svijet za sebe, mlad čovjek konačno je prepoznat kao biće dostojno uzmaha i uzleta, a revolucijom u svijetu muziku rodiće se sve ono što u istoj prepoznajemo i dan danas.

Da ovo ne bi zašlo u šturi istorijat roknrola, usredsrediću se na Woodstock i njegov značaj na misaonom, poetskom planu. Organizovan je uz niz starih, neiskorišćenih instrumenata i uz akustičnu gitaru koja je bila i ostala povijest kantri muzike u kojoj je jedino važan glas, odnosno ono što će se izreći dok umjetnici poput Boba Dylana, Joni Mitchell, Joan Baez, Buffy Sainte Marie ispisuju svoje stihove kojima vrlo smjelo prokazuju sopstvene mikrokosmose, sve više se okrećući direktnom učešću u društvenim anomalijama propitujući ih na jedan skoro pa melanholičan način, vapeći za promjenama dok postaju glasnogovornici naroda, heroji u očima tadašnjeg društva i mladog čovjeka. Oni su „univerzalni vojnici“*, odraz demokratičnosti, oni su povjest koja jenjava, oni nisu način za „obustavljanje rata“**. Oni su revolucija sopstvenih emocija, oni su odziv potisnutog vriska.

Ispraćajući baš takvu, post-vudstok krizu, Altman slijedeći meta-dokumentarističke obrasce postavlja svoju priču izvan kulisa, pripovjedajući o 24 saučesnika, suparnika, koji kopne pokušavajući da se izbore za prevlast na muzičko-estradnim nebu. U svijetu koji se zaklinje na liberalnost, demokratičnost, slogu i rodoljublje, u svijetu nimalo fiktivnom, prožetom svim onim obećanim zemljama kakve su hipici naselili, kroti jednu hiper-amerikanizovanu povjestu o padu i usponu, sjaju i bijedi neusaglašenih mikrokosmosa koji tragaju za sobom gubeći se u prostorima sve većeg populizma i industrijalizacije.

Dok građani Nešvila iščekuju dolazak domaće kantri zvejzde, Barbare Jean, u toku promotivna kampanja tadašnjeg predsjedničkog kandidata na Američkim izborima, Phillipa Walkera čijim je profilisanim govorima čitav film u potpunosti oprhvan – njegova kampanje putuje ogromnim kombijima koji izniču niotkuda i zvukom se upliću prekidajući svaki intiman trenutak junaka. Ma koliko se na prvi izgled činilo da Altman pretenduje da podstakne politizaciju takve stvarnosti, on progovara o režimu koji istu i potire, baš zbog toga što se intimno i javno mješaju i što baš sve podilazi pod okvir političke angažovanosti, pa i sama muzika koja staje pod okrilje zastava i političkih obilježja. On to jasno razjašnjava momentom govora na megafonu u kom se poput Vislave Šimbrovske tadašnji predsjednički kandidat brani političkim pitanjem koje je sveopšte i sveto pitanje, ukorijenjeno apsolutno u svemu, pa i u muzici kakvu referiše.

Nakon ogromnog peha proslavljene zvjezde koja doživljava teatralni pad u nesvjest pred susret sa publikom, reditelj nas sprovodi kroz situacije u kojima se nalazi niz uticajnih i manje uticajnih ličnosti iz svijeta tadašnje muzičke produkcije, nadahnut isključivo stanjem u Nashvillu i stvarnim živim stvaraocima sa kojima se obračunava, među kojima su možda najreprezentativniji Peter, Paul and Mary u film preslikani kao Tom, Bill and Mary, pri čemu je poigravanje rječima jako presudno u Altmanovom koketiranju i vrludanju između granica fikcije i stvarnosti.

Iako je čitav film zamišljen kao ogroman muzički event propraćen povremenim uplivima političke stvarnosti, reditelj jasno postavlja hipotezu o klonulosti američkog društva za koje jedini izlaz predstavlja parče estradnog neba za kojim ne vape napaćene, mlade djevojke. Posmatramo i ostarjelog kantri muzičara dok u studiju odbija poslušnost nezadovoljan svojim klavijaturistom koji s epreziva „Frog“ (žaba), pri čemu dobija histerični napad i napušta posao govoreći kako ga neće obaviti sve dok mu ne nabave svinju. Pratimo Barbaru Jean koja nakon svog teatralnog pada u bolnici, gde  melanholično ispraća sopstveni nervni slom i krda obožavatelja, prijatelja i poznanika koji se mole za njeno „oštećeno“ zdravlje. Imamo tu još djelimično razvodnjene i podsmješljivo apsurdne, ogranke duboko ukorjenjenog kulta ličnosti usmjerene ka muzičarima na koje običan svijet posmatra iz daljine, kao glasnogovornike naroda, potajno žudeći da okusi malo njihove slave.

Muzikalni nisu samo oni teatralni, izvitopereni, kojima je slava ozbiljno narušila psihičko zdravlje, pa nisu u stanju da održe koncert bez prekida poput Barbare Jean koju nakon otpuštenja iz bolnice praktično odguruju od prijeteće rulje pred kojom je bila ranjiva, sva u bijelom, emotivno osakaćena poput neke od junakinja iz „Doline lutaka“. Kod Altmana su, međutim, i djevojke zaposlene u poslastičarnici spremne da uz kolač i šoljicu kafe ponude glas onome koje voljan da ih sasluša, nadarene su i one nesrećno udate za pijane šofere s kojima se jure po cijelom gradu, dok pokušavaju da provale u bekstejdž opere i ukradu malo zvjezdane prašine. Jedna distopijska vizija tadašnjeg američkog gospel sna polako propada, dok najglasniji opstaju, kao i novinarka iz BBC-a koja radi propagandni dokumentarac o istoriji rada i slojevitosti kulturološke pozadine Nashvilla, jureći zvjezde i poznate koji nisu svjesni odakle se i kako odjednom stvorila tu.

Altman filmu na više nivoa daje meta obline, prebacujući ga u hibridnu formu nekog antidokumentarca, za mnoge dosta odurnog i zamornog vremenskog okvira, u skoro trosatnoj epopeji o životima koji se sudaraju toliko nesputano i namagnetisano baš poput lančane scene sudara u kojoj automobili izlijeću jedan ispred drugog, i ostaju duž puta poput srušenih domina.

Uprkos velikim pitanjima koja proizilaze iz podatka da je prva snimljena verzija filma bila skoro pa dvostruko duža, i trebala biti objedinjena u dva filmska djela: Nashville Red i Nashville Blue, Altmanova neskromnost u pripovjedanju i apsolutnom iskorišćavanju prostornosti i svih mogućnih sredstava za dirigovanje ovako pomodno skrojenim svjetom, praktično ostavlja bez daha svakog ko se usudi da se odmetne na put stvaranja bilo čega epohalnog i istorijski značajnog. Osim što nudi nebrojeno mnogo referenci na poljuljanu društvenu svijest podstvudstokovske, traumatizovane Amerike, on propovjeda i o sve većoj politizaciji muzike koja u to vrijeme uzima maha, što je snažno sabrano u činjenici da se jednoj od reprezentativnih zvjezda muškog kantri klubi, nudi primamljiva pozicija govornika i zastupnika naroda, koju on i jeste obavljao, iako je zvanično bio muzičar.

Kultura afroameričke muzike ovaploćena je u scenama koje predstavljaju sve veće podilaženje svijetu bijelaca sa kojima počinju da se sarađuju, što se na primer vidi u sceni sa afroameričkim horom koji predvodi bijela žena, i famoznim izbacivanjem Tommy Brown iz lokala, a uz komentar „the whitest nigger in town“, što implicira sve veće koketiranje muzike sa biznisom i prihvaćenim društvenim narativima, pri čemu se poništava i nadilazi rasa i prvobitno korijenje bića. Pojava pojma poput „demonstracioni album“ i „patriotska ploča“, doprinose činjenici da muzičari nimalo nisu pasivni po pitanju tadašnjih političkih amblema, iako odbijaju svjesno zastupanje bilo kakvog pravca. Industrijalizacija muzike ogleda se u pojavi mikrofona, ozvučenja, metalnih naprava kakve su prisutne u svakom kadru i izviru niotkuda, postavljajući pitanje o budućnosti takvog šoubiznisa.

Altman takođe ne beži ni od roknrola i stigmatizacije roknrol zvjezde, oslikavajući jedan jedini lik – Toma koji, svjestan svog položaja, u izvedbi Kita Karadina nastupa sa pjesmom „I'm easy“ i koketira sa grupom, hipi jezikom rečeno „groupie“, žena sa kojima je upleten u ljubavne afere. Svaka od njih sanjivo misli da je pjesma o njoj, a ne o onoj drugoj. Tu imamo i jaz koji je stvoren između kantri i roknrol kulture, oslikava lažnu civilizovanost i gospodstvenost kantri muzičara, ali i nesputanost i bunovnost rok muzičara kao u sceni sa početka kada Bill upita vojnika koji iščekuje dolazak Barbare Jean koliko je ljudi ubio u toku nedelje.

Politički simboli na koncertima i nastupima su bili redovna pojava i širom naše tadašnje Jugoslavije, kada se i pjevalo i igralo u čast vladalaca, predsjednika i ministara, pri čemu je model pjevačice i više nego stigmatizovan i prokažen, na našem podneblju raširen kao svetilište zabave za šire narodne mase koje su željne muzike i dobrog veselja dok se tamo negdje u svjetu odvija kataklizma koju ne osjećamo niti koja može doprijeti do nas. Maskiranje sveopšteg haosa zvukom veselja i muzike tadašnji je narativ većine zemalja u tranziciji i nejednakosti – „When the world was at war, we kept dancing!“***

Instrumentalizacija muzike u političke svrhe na našem podneblju poznih sedamdesetih godina, ogledala se u sve većem porastu poprilično catchy, nesnošljivo bučne, trash brzoritmične, rasplamsavajuće muzike sumnjivog lirskog kvaliteta koja je uspjevala skretati pažnju običnog čovjeka sa nečeg što je izvan, djelujući skoro pa terapijski manipulativno i ohrabrujuće. Tako se milioni na koncertima tada popularnih folk pjevačica i čitavog jednog pravca muzike koja je rođena pod okriljem režima, kao i kult stvoren oko rastućih diva sa traumatičnim grčkim melosom u kratkim minićima i poprilično vrcavog izgleda, sa pjesmama koje baštine kulturu zatupljivanja i sve veće veselosti naroda, mogu povezati sa sudbinom nesrećne Barbare Jean koja zaista jeste jedan od instrumenata u teškoj kolotečini šarenila i političkih manevara, žrtva režima poput kod nas recimo veoma popularne Olivere Katarine, koja takođe biva poništena ali ne u fizičkom smislu, već mnogo pogubnije, a nakon što je izvela svoj poslednji koncert uoči raspada države.

Barbaru publika prihvata onoga trenutka kada im je, i do kada im je zabavna, a čim pokaže i mrvicu ranjivosti, biva prokažena, kao na kraju filma koji se završava rječima kojima njen prethodnik njenu smrt indirektno poredi sa smrću Kenedija. Tu je i pjesma „It don't worry me“ koju izvodi odbjegla mlada, a za narod koji ne smije da osjeti strah, niti da ugleda poraz u očima muzičara, u očima onih u kojima napaćeni pronalazi utočište. Pjesma se nastavlja dok ranjenu Barbaru iznose krvavu, jer ako su i sloboda i demokratija privid, pjesma je jedino što opstaje, do nekog novog privida, neke nove demokratije, neke nove slobode. Ili pak nove muzike, nove uspavanke za mrtve, pasivne, uspavane i poražene sjene života u malim Nešvilima koji se i dalje dešavaju po našim gradskim trgovima.

*/ ** Aluzije na pjesmu Buffy Sainte Marie – „Universal Soldier“

*** Lana Del Rey - istoimena pjesma