Nije bio Aušvic, ali dogodio se genocid

Prošlo je četvrt veka od ustanovljavanja logora za nesrbe, Omarske, Keraterma, Trnopolja, a pakao kroz koji su prošli preživeli nezaboravan je, baš kao i epilog u brojkama: 94 odsto Bošnjaka i Hrvata prognano je sa područja opštine Prijedor; kroz logor Omarska, osnovan 31. maja 1992, prošlo je 3.300 zatvorenih; tokom rata u opštini Prijedor ubijeno je 3.176 ljudi, od kojih 102 dece, a više stotina žena je silovano. Postupci prema ljudima u svim logorima bili su zverski, a neki od stražara silovali su i jedanaestogodišnje devojčice.

Za ratne zločine u Prijedoru i u logorima Omarska, Keraterm i Trnopolje Haški tribunal osudio je šest osoba, najveću kaznu, 40 godina, služi Milomir Stakić, predsednik tadašnje Skupštine srpskog naroda opštine Prijedor. On je proglašen krivim za teške slučajeve progona, istrebljenja i deportacije, kao i za ubistvo ukupno 1.500 osoba. Radoslav Brđanin osuđen je na 32 godine zatvora za progone, mučenje, deportacije i razaranje; Tribunal je osudio Zorana Žigića na 25 godina, Mlađu Radića i Duška Tadića na po 20 godina i Duška Sikiricu na 15 godina zatvora. Pred pravosuđem Bosne i Hercegovine zatvorske kazne izrečene su za sedam osoba. Osuđeni su Drago Radaković i Draško Krndija na po 20 godina, Željko Bulatović na 14 godina, Siniša Teodorović na 12 godina, Radoslav Knežević i Zoran Gajić na po 10 godina i Ismet Žerić na sedam godina zatvora.

Posmrtni ostaci ubijenih završili su i u najvećoj masovnoj grobnici u Bosni i Hercegovini Tomašica, čije je postojanje godinama skrivano, a otkrivena je 2013.

U novembru 1992. Eli Vizel, američki filantrop rumunskog porekla koji je preživeo Aušvic, dolazi u Bosnu i Hercegovinu i obilazi koncentracioni logor na Manjači. Bio je jasan: "Bosna nije bila Auschwitz, ali dogodio se genocid" .

Bivši zatočenici logora, od kojih se mnogi suočavaju sa teškim duševnim patnjama, silovane žene i devojke, nemaju zakonom rešen status; u gradu su primetne spomen-ploče s fotografijama i imenima bivših radnika preduzeća, ustanova i institucija koji su bili pripadnici Vojske RS i koji su tokom rata u BiH poginuli negde na frontu.

Dan belih traka, koji se obeležava u poslednjih šest godina, 31. maja obeležili su građani i aktivisti širom Bosne i Hercegovine, te u Kanadi, nekim evropskim gradovima, uglavnom tamo gde žive odseljeni Bošnjaci, žrtve, dok je u Zagrebu otvorena višednevna manifestacija. Protestno stajanje Žena u crnom u Beogradu koje godinama izražavaju saučešće ženama Prijedora, otkazano je zbog jednog od ročišta u procesu "srbomrsci".

Prvih dana agresije na Bosnu i Hercegovinu kroz Prijedor je odjekivao poziv: "Građani srpske nacionalnosti, pridružite se svojoj vojsci i policiji u potjeri za ovim ekstremistima. Ostali građani, muslimanske i hrvatske nacionalnosti, moraju na svoje kuće i stanove izvjesiti bijele zastave i na ruke staviti bijele trake. U protivnom, snosit će teške posljedice!"

Model prepisan od nacista, uvek efikasan i primenjiv: obeležiti i pripremiti žrtve za masovnu likvidaciju. Tako je počela etnička selekcija, njene razmere još nisu sanirane, opština Prijedor je bastion mržnje prema Bošnjacima u kojem se pronalaze maštoviti načini da se mirnodopski okonča etničko čišćenje.

Po slovu haških presuda, glavno ratnohuškačko glasilo 1992. godine u Prijedoru i okolini bio je Kozarski vjesnik, lokalni list koji je često svojim naslovima i tekstovima pozivao i ohrabrivao na zločine. Ta je štampana stvar godinama odbijala da objavi osmrtnice za 102 ubijene dece u Prijedoru tokom rata. Ove godine osmrtnice su objavljene. Kako saopštavaju aktivisti i bošnjački političari, nema naznaka da će u Prijedoru biti podignut spomenik ubijenoj deci, budući da se vlasti Prijedora tome oštro protive godinama.

"U regiji Bosanske krajine, oko Banje Luke i Prijedora, muslimanska i hrvatska sela su spaljena i osnovani su logori. Jedino se džep oko Bihaća držao, iako u okruženju. I upravo me taj ćošak privukao nakon što sam otkrio postojanje logora Omarska i Trnopolje", zabeležiće britanski novinar i publicista Ed Vulijami ("Rat je mrtav, živio rat", Buybook, Sarajevo).

Građani Sarajeva nosili su i ove godine 31. maja na javnim mestima, u prevozu, na ulicama, jasno istaknute bele trake; u Sarajevu su ovaj dan obeležili i vozači "Centrotransovih" autobusa, poslanici u Skupštini Kantona Sarajevo i brojni drugi građani. Muzej zločina protiv čovečnosti i genocida u Ferhadiji na prozorima je  istakao bele čaršafe, svim posetiocima dele se bele trake, a muzejska postavka je prilagođena Danu belih traka.

Aktivisti su  na Baščaršiji postavili instalaciju koja simbolizira logor Manjača, jedan od logora na prostoru opštine Prijedor, formiran u toku rata u BiH. Okvir od 4x4 metra koji predstavlja repliku ulaza u logor postavljen je na platou ispred Čaršijske džamije blizu Sebilja u Sarajevu u organizaciji pokreta AntiDayton. Slično je bilo i u Tuzli, gde su građani uputili podršku i izraze saučešća porodicama žrtava.

Centralna manifestacija u okviru Dana belih traka održava se u centru Prijedora, uz učešće brojnih aktivista i građana. Upriličen je i performans sa statistima, a građani se zvučnim efektima i autentičnim proglasom iz 1992. godine s tadašnjeg Radija Prijedor podsećaju na zločine počinjene nakon poziva za postavljanje belih traka i belih čaršafa.
Sednica Skupštine grada Prijedora, zakazana za 31. maj, odgođena je za 2. juni da bi odbornici koji žele prisustvovali obeležavanju Dana belih traka u tom gradu. Većinski srpski odbornici prihvatili su predlog odbornika Mirsada Duratovića, kao i gradonačelnik, a Duratović je pozdravio ovaj njihov gest.

Vijeće bošnjačke nacionalne manjine Grada Zagreba u saradnji s Europskim domom Zagreb, Udrugom „Hrvatski dom“- Ljubija i Institutom za istraživanje zločina protiv čovječnosti i kršenja međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, u spomen na žrtve zločina koji se dogodio u Prijedoru i dolini rijeke Sane 1992. godine, organizovalo je manifestaciju Dani bijele trake u Zagrebu koja se održava pod pokroviteljstvom gradonačelnika Milana Bandića.  Obeležavanje Dana bijele trake u Zagrebu započeće 31. maja 2017. u 18 sati podelom letaka i belih traka na Trgu bana Josipa Jelačića, a potom će u Europskom domu biti otvorena izložba "Kad je vrijeme stalo" autora Muje Begića i Edisa Vojića. Izložba ostaje otvorena do 7. juna.