Pobuna istoričara protiv podsticanja nacionalizma

Deklaracija Odbranimo istoriju usvojena je u subotu, 13. juna i predstavlja finalni dokument projekta „Ko je prvi počeo – Istoričari protiv revizionizma“. Istoričari iz bivše Jugoslavije okupljeni oko ovog projekta sačinili su tekst Deklaracije, obraćajući se kolegama istoričarima, političkim elitama, parlamentima i drugim organima vlasti, poput sudova i ministarstava nauke, obrazovanja i kulture, medijima. lokalnim samoupravama, sa ciljem da se spreče manipulacije i falsifikati, odnosno zloupotreba istorije, sračunata da podstiču nacionalizam i međunacionalnu netrpeljivost, što je u bliskoj prošlosti imalo pogubne posledice. Članovi Radne grupe Dubravka Stojanović, Milivoj Bešlin. Božo Repe, Husnija Kamberović i Tvrtko Jakovina dugo su i studiozno usaglašavali tekst dokumenta koji su, nakon izrade, podržali brojni intelektualci iz regiona, a po objavljivanju, na promociji u Centru za kulturnu dekontaminaciju, i posetioci.

U dokumentu se zahteva i to da se istoričari “čvrsto drže najviših standarda u utvrđivanju činjenica i da se bore za primenu naučnih istoriografskih metoda, posebno kad su u pitanju osetljive i kontroverzne teme iz prošlosti, o od političkih elita da “prestanu sa zloupotrebljavanjem prošlosti i da se ne oslanjaju na istoričare, intelektualce i interesne grupe koji potpiruju nacionalističke strasti, međusobno nas sukobljavajući radi jačanja svoje političke pozicije”. Autori i potpisnici do domaćih parlamenata i Evropskog parlamenta traže da prestanu da donose akte “kojima se nameće 'istorijska istina' i podobna interpretacija prošlosti, jer se time direktno uključuju u prekrajanje istorije i opasne manipulacije prošlošću”.

Deklaracijom se zahteva i to da sudovi vode računa o istorijskim činjenicama, kako u primeni revizionističkih zakona ne bi doprinosili rehabilitaciji dokazanih kolaboracionista iz Drugog svetskog rata, kao i svih odgovornih za ratne zločine u nedavnoj prošlosti. Istorija se ne bi smela pretvarati u predmet koji služi isključivo formiranju nacionalnog identiteta i širenju mržnje, upozoravaju se ministarstva obrazovanja, dok se od ministarstava kulture zahteva ”da prestanu s praksom podizanja spomenika i otvaranja novih muzeja posvećenih pojedincima ili organizacijama koji su učestvovali u širenju mržnje i zločinima”. “Takva politika sećanja služi samo širenju i održavanju mržnje, tenzija i ostrašćenih homogenizacija”, naglašava se u Deklaraciji. Stoga se od lokalnih vlasti traži da prestanu da imenuju škole, ulice, studentske domove i druge javne objekte po ličnostima koje su tokom Drugog svetskog rata i u poslednjim ratovima pozivale na etničku mržnju i antisemitizam te bile odgovorne za ratne zločine, a od medija da se kritički odnose prema paraistoričarima i istoričarima koji promovišu netoleranciju i iskrivljuju prošlost.

Projekat “Ko je prvi počeo”, realizovan pod okriljem Udruženja Krokodil, finansijski su podržali Delegacija Evropske Unije u Srbiji, Vladina kancelarija za saradnju sa civilnim društvom i Ministarstvo kulture Republike Srbije, a  implementacioni partner projekta je Forum ZDF. Prvi potpisnici Deklaracije su intelektualci i umetnici iz država nastalih raspadom Jugoslavije, od kojih su neki radili na usaglašavanju konačnog teksta. (Svetlana Slapšak, Ljubinka Trgovčević, Olga Manojlović – Pintar, Hrvoje Klasić, Dubravka Ugrešić, Soja Biserko, Mirjana Miočinović, Radina Vučetić, Srđan Milošević, Magdalena Agičić, Damir Agičić, Branimir Janković, Snježana Koren, Petar Todorov, Adnan Prekić, Staša Zajović, Florijan Biber, Viktor Ivančić, Vladimir Arsenijević, Aleksandar Hemon, Dubravka Ugrešić, Ida Prester, Lana Bastašić, Hrvoje Klasić, Igor Štiks, Andrej Nikolaidis, Ivan Čolović, Filip David, Ivo Goldštajn i drugi).

Kako je na promociji istakao Vladimir Arsenijević iz Udruženja Krokodil, Deklaracija i projekat “Ko je prvi počeo” nastavak su regionalnog povezivanja u oblasti jezika, istorije i književnosti. Dubravka Stojanović i Milivoj Bešlin podsetili su na konferencije, rezidencijalne boravke istoričara u Beogradu, seminare za nastavnike istorije i škole za studente.

Istoričar Božo Repe, profesor Filozofskog fakulteta u Ljubljani,objašnjava dosadašnje pokušaje da se dođe do minimuma nesporne faktografije u dijalozima povijesničara/historičara. “Reč je o nekoliko stvari. Jedna je nepriznavanje ili falsifikovanje činjenica. Drugo je uzimanje određenih činjenica koje su inače tačne, izvan konteksta (npr. potenciranje samo određenih, „naših“ žrtava u pogodno izabranom periodu, što je vrlo često). Treće je priznavanje istorijskih činjenica, ali njihove različite interpretacije. Poslednje je normalan deo istoriografije. Ako bismo uspjeli doći do toga, već bi bilo napretka. Ali, ako se, na primer, stvari vrte oko toga da li je u Drugom svetskom ratu u Jugoslaviji postojao samo građanski rat, a sve prije toga: okupacija, kolaboracija i otpor, bili samo nekakva scenografija na pozornici, takva rasprava je, naravno, besmislena”, ističe Božo Repe.

Deklaracija je javnosti “ustupljena na upotrebu” (može se potpisati i online); ostaje da se saslušaju osude, licemerna ili istinska podrška, a optimisti vide i izglede da, ako ne vlasti, makar istoričari/povijesničari, prihvate i realizuju njena temeljna načela.