Mnogo je bolje ispod površine

FILM: Le grand bleu; drama; Francuska, 1988. 

REŽIJA: Luc Besson 

ULOGE: Jean-Marc Barr, Jean Reno 

OCJENA: *****

Površinski sjaj filmova francuskog kinematografskog pravca “cinema du look” s dominacijom stila nad sadržajem smetao je mnogim kritičarima i njegove predstavnike (Jean-Jacques Beineix, Leos Carax, Luc Besson) koštao kredibiliteta kakav su imali “novovalovci” poput Jean-Luca Godarda.

Jednom od njih, Bessonu, umnogome se spočitavala (plavetna) neonska estetika koja je vrištala na plakatu “Podzemlja”, a u to vrijeme se prelijevala s velikog ekrana u američkim i britanskim filmovima kao što su “Lopov”, “Istrebljivač”, “Glad za krvlju”, “Terminator”, “Highlander” i “Burni ponedjeljak”.

Svemu tome Besson je doskočio u idućem filmu “Veliko plavetnilo” (“Le grand bleu”/”The Big Blue”, 1988.), epskoj drami o ronionicima na dah, i to na način da ostane vjeran svojoj vizualnoj poetici i ostvari je prirodnim putem, bez umjetnog neonskog osvjetljenja. Francuski redatelj zaronio je ispod površine i sjaj neonskog kolorita prijašnjeg filma pronašao u velikom plavetnilu mora, ali istražio i prethodno neistražene dubine likova, zagrijavajući se za karakterne studije u “Nikiti” i “Leonu profesionalcu”.

No, more i plava boja Bessonu su od malih nogu u krvi. Kao sin instruktora ronjenja koji je s roditeljima putovao po turističkim resortima diljem Mediterana, uz naglasak na Italiju i Grčku i bivšu Jugoslaviju (Poreč i plaža Plava laguna), Besson je od malena zavolio more.

Boja mora dominirala je u filmu “Subway”, od plavih vagona i stolica u podzemnoj željeznici do neonke u rukama Christophera Lamberta, kao i u njegovim kasnijim ostvarenjima poput “Nikite”, “Petog elementa” (sjetite se izvanzemaljske pjevačice znakovita imena Plavalaguna) i “Valeriana”, ali najviše u “Velikom plavetnilu”, najosobnijem od svih Bessonovih uradaka i jednom od najboljih.

Ideju za “Le grand bleu”, inspiriranu životima ronioca na dah Jacquesa Mayola i Enza Maiorce, francuski redatelj je dobio još kao tinejdžer prisjećajući se djetinjstva na Mediteranu ispunjena kupanjem, ronjenjem i plivanjem s dupinima, a planirao je biti morski biolog i možda bi to i postao da nije doživio ronilačku nesreću.

“Veliko plavetnilo” se i otvara u Grčkoj, kadrovima djetinjstva glavnih likova, povučenog i enigmatičnog Jacquesa (Jean-Marc Barr) te ekstrovertnog i kompetitivnog Enza (Jean Reno). Besson zarana uspostavlja njihovo ronilačko suparništvo u izranjanju novčića s dna mora, ali i audiovizualnu poeziju filma koja oduzima dah zahvaljujući oceanskoj glazbi Erica Serre i (podvodnoj) fotografiji Carla Varinija.

Serrina glazba za “Le grand bleu” približno je jednake važnosti za poetički, emotivni i metafizički ugođaj kao Vangelisova za “Blade Runnera”, savršeno reflektirajući plavetnu poeziju filma s predivnim podvodnim scenama i prizorima Mjeseca reflektiranog na površini mora, odnosno Bessonovu ljubav prema neonskom plavetnilu i ronjenju za koje njegovi likovi žive i umiru.

Odrasli Jacques predstavljen je kako zaranja u zamrznuto jezero među glečerima u Peruu i graciozno izranja u “slow motionu”, dovoljno da se Newyorčanka Johana (Rosanna Arquette) zaljubi u njega na prvi pogled, onako kao što je zaljubljen i Besson. “S drugog je planeta”, opisuju Jacquesa kojeg Enzo zeza da se “pretvorio u ribu”, a u novčaniku drži fotografije svoje dupinske familije i došao bi na svoje u nastavku “Avatara”.

Joanna se pridružuje Jacquesu i Enzu na natjecanjima diljem svijeta za prvaka u ronjenju na dah (“bondovske” lokacije Grčka, Sicilija, Francuska rivijera...), obarajući rekorde koji su “ravni samoubojstvu”. Kako njih dvojica zaranjaju sve dublje i dublje, te ruše rekorde, oni postaju sve opsjednutiji zaronima, čak i kad se zezaju, tipa da, već dobrano pijani, nazdravljaju šampanjcem na dnu bazena.

Enzo govori “More je moje, znam kad je spremno za mene, a kad nije” i slaže se s Jacquesom da je puno bolje “dolje”, na dubini od 90+ metara. S druge strane, Jacquesova filozofija još je ekstremnija. “Najteže je kad dođeš do dna. Trebaš imati dobar razlog za vratiti se nazad”, kaže on Johani koja se zaljubila do ušiju i htjela bi mu postati žena i majka njegovog djeteta.

Johana teško prihvaća da Jacques voli more više od nje i da je usred noći, nakon što su vodili ljubav, može ostaviti samu u krevetu kako bi otišao plivati s dupinima na mjesečini. Naime, Jacques je šaptač dupinima i oni za njega predstavljaju ono što su alieni predstavljali za protagonista “Bliskih susreta treće vrste” u Bessonovom podtekstualno intrigantnom filmu na granici primordijalnog i transcedentalnog.

“Spustiš se na dno mora, gdje voda više nije ni plava, gdje je nebo samo uspomena, i lebdiš tamo, u tišini. I ostaješ tamo i odlučuješ da ćeš umrijeti za njih. Tek tada počinju izlaziti. Oni dolaze, pozdravljaju te i procjenjuju ljubav koju imaš prema njima. Ako je iskrena, ako je čista, bit će s tobom i odvest će te zauvijek”, pripovijeda Jacques.

Nije čudno da Besson montažno presijeca njegov izron iz mora sa skokovima dupina u bazenu. Jacques je gotovo pa dupin sam, “homo delphinus”, netko tko sanja duboke modre snove kad ne roni i osjeća vječni sirenski poziv mora, pa i više od toga. On se osjeća ugodnije među dupinima nego ljudima i pupčanom vrpcom je povezan s velikim plavetnilom. More je za njega majka i maternica u kojoj se osjeća sigurno. Zato želi zauvijek ostati ispod površine mora i ostaviti svijet iza sebe. Tamo je puno bolje.

*Prenosimo iz Slobodne Dalmacije s dozvolom uredništva