Rođenje homofobije i druge priče

Homoseksualnost u srednjem veku bila je, zadugo, u osnovi neistražena. Sve što su pioniri istraživači iz prehitlerovskog perioda, Xavier Mayne (pseudonim Edwarda lrenaeusa Prime-Stevensona) u The Intersexes (1907), Magnus Hirschfeld u Die Homosexualitaet des Mannes and des Weibes (1914) i Arlindo Camillo Monteiro u Amor safico e socratico (1922), imali da kažu za čitav period od smrti Justinijana Velikog (565) pa sve do 1475. godine, moglo je stati na svega dve strane. Prvi koji su se usudili da istraže ovu „crnu rupu" u istoriji bili su sveštenik Derrick Sherwin Bailey, koji je u studiji Homosexuality and the Western Christian Tradition (1955) pokušao da Bibliju i crkvu oslobodi krivice za homofobiju i represiju nad homoseksualcima, i J. Z. Eglinton u Greek Love (1964), koji je jedno poglavlje posvetio kontinuitetu tradicije paganske pederastije tokom srednjeg veka. Nedavno je Vern L. Bullough, u Sexual Variance in History (1976), posvetio stotinak stranica nekonvencionalnoj seksualnosti u Vizantiji i na latinskom Zapadu. Studije Michaela Goodicha The Unmentionable Vice (1979) i Johna Bosvvella Christianity, Social Tolerance, and Homosexuality (1980) prve su te vrste u formi knjige. Koristeći prednosti manjka dokumentacije, kao i samog ustrojstva tokom mračnog doba od 500-1000. godine, Boswell razvija dalje Baileyev rad sa osnovnom tezom da hrišćani nisu bili naročito homofobični pre 13. veka - uprkos smrtnim kaznama propisivanim od strane hrišćanskih rimskih i vizantijskih careva, kao i anateinama koje su na sodomite bacali rani crkveni oci. Boswell je tvrdio da su svetovne vlasti, mnogo više od inkvizitora, i bez direktnog hrišćanskog podstreka, sprovele najviše hapšenja, suđenja, mučenja i pogubljenja nad sodomitima tokom 14. i 15. stoleća, razdoblja kojim se slabo bavio, ali koje je Goodich donekle istakao iz razloga što postoji mnogo više dokumentacije. David F. Greenberg, u The Construction of Homosexuality (1987), pruža nekih šezdesetak stranica u ovom, pomalo, marksistički koncipiranom delu, dok je Wayne L. Dynes (ed.) u Encyclopedia of Homosexuality (1990), sa više od stotinu stranica, liberalnije nastrojen. Poslednja, ako ne i najduža monografija jeste Boswellova Same-Sex Unions in Pre-modern Europe (1994), koja teži da identifikuje pravoslavnu bogoslužbenu prethodnicu gej brakova u društvu koje je za sodomiju propisivalo smrtnu kaznu. Najbolja je disertacija Michaela J. Rockea Male Homosexuality and its Regulation in Late Medieval Florence (1989). Članaka ima daleko više, neki su značajniji - poput onih Giovannija Dall'Orta o italijanskim kulturnim veličinama u Encyclopedia of Homosexuality - dok su, pak, ostali preopterećeni socijalnim konstrukcionizmom.

Terminologija

Jedan od problema u proučavanju srednjovekovne homoseksualnosti jeste i pitanje da li je homoseksualaca (ili gej ljudi) tada uopšte bilo. „Homoseksualac" i ,,gej" savremeni su termini. Prvi je izmislio Karoly Maria Kertbeny i upotrebio ga 1869. godine, u jednom štampanom anonimnom pamfletu; reč gay, upotrebljena tako da označi homoseksualca, potiče iz slenga američkog homoseksualnog miljea nižih društvenih slojeva (prva potvrda OED2 1935). Termini se menjaju i, trenutno, oni radikalnije nastrojeni preferiraju reč queer. Po ovim, savremenim shvatanjima, niko u srednjem veku niti je bio niti je mogao biti „homoseksualac", „gej" ili „kvir".

Srednjovekovni bogoslovi i pravnici koristili su još jedan termin za one koji „protivprirodno greše" - sodomit. Latinski hrišćani su homoseksualno ponašanje podvodili pod smrtni greh luxuria tj. pod „požudu" ili „bludničenje", odredivši ga kao njenu najgoru vrstu i naslovivši ga peccatum contra naturam ili „protivprirodni greh". Postoje tri podvrste takvog greha: ratione generis ili „po vrsti", što bi podrazumevalo opštenje sa zverima, ratione sexes ili ,,po polu", to jest sa osobom istog pola, i ratione modi tj. ,,po načinu", što bi podrazumevalo seks sa osobom suprotnog pola, ali u pogrešan otvor, na bilo koji način koji isključuje začeće, koje je smatrano jedinim opravdanjem za seksualnu aktivnost.

Poreklo ovog srednjovekovnog poimanja sodomije potiče iz 19. glave Postanja, gde se govori o uništenju grada Sodome zbog izopačenosti njegovih žitelja. Ipak, ova referenca, sama po sebi, ne može da objasni semantički razvoj jevrejsko-helenističko-grčkog pojma sodomita (sodomites) i hrišćanskog latinskog sodomit (sodomita), u srednjevekovni pojam „sodomite" (sodomite) - što predstavlja jedan daleko širi koncept. Pod izopačenošću Sodomljana podrazumevalo se „poznanje nekoga", odnosno seksualno opštenje sa strancima (pretpostavlja se „anđelima") koji su bili u poseti Lotu. Važno je da Lot, sledeći književni primer domaćina u Gavaji, u 19. poglavlju Knjige o sudijama (verovatno kakve starije verzije), građanima nudi svoje kćeri umesto muškaraca koje su ovi zahtevali da poznaju, što je činjenica koja ukazuje na njihovu biseksualnost jednako kao i na ondašnji niski položaj žene. Štaviše, stihovi kazuju da Lotove kćerke još uvek nisu bile poznale muškarca. Tumačenje tog poznanja (kome prethodi obimno pisanje) čini se ispravnijim od stanovišta koje su zastupali Bailey i Boswell, a po kome su Sodomljani kažnjeni zbog negostoprimstva. Svejedno da li je ovo bitno ili ne, jer ovde je od značaja jedino srednjovekovno tumačenje, a ono je, čini se, podrazumevalo da su posredi, u ovom slučaju, istopolni odnosi.

Sasvim je izvesno da helenistička prerada homoseksualnog aspekta ove epizode u legendu po kojoj su Sodomljani, svi do jednog, bili na sličan i osoben način iskvareni - što je od uništenja grada napravilo izvor tabuiziranja homoseksualnosti - nije izbrisala ostale mitopoetske elemente. Sodomljani su, takođe, poistovećivani sa satirima, bićima navodno obdarenim neutaživim i, što bi danas rekli, „polimorfno perverznim" seksualnim apetitima. Zabrana u Trećoj knjizi Mojsijevoj 18: 22-23 poznaje samo dve vrste grešnika: muškarce koji su opštili sa drugim muškarcima, i muškarce i žene koji su opštili sa životinjama. Svi oni bili bi isključeni iz verske zajednice Izrailja, kao što su, sledstveno tome, svi sodomiti, kao širi pojam, bivali izopšteni iz hrišćanske crkve.

Hrišćanski koncept sodomite, a potom i sodomije (koji se, kao varijanta arapskog liwat < lt „sodomit", u srednjovekovnom latinskom javlja negde oko 1175. godine, verovatno na Pirinejskom poluostrvu), kao svoju ideološku osnovu, takođe, sadrži mitski arhetip satira. Satiri, zbog svojih golemih muških udova i, više-manje, stalnih erekcija, otelotvoruju mušku seksualnu želju, ali u svom jurenju za ženama, oni nemaju uspeha. Stoga će radije napastvovati usnule žene ili dečake, koje uzimaju na prepad, ali budući frustrirani u svojoj potrazi za zadovoljstvima, često se okreću i jedni drugima ili, čak, životinjama.  Ovakvo shvatanje objašnjava očevidan dalji razvoj biblijskog predanja, kao i mnoštvo referenci na pojam sodomija. Tačno je da je pravna definicija često uskogruda, svedena na analni odnos sa muškarcem ili ženom, ili na vaginalnu penetraciju sa životinjom. Ali psihološko shvatanje i moralna osuda počivaju na implicitnom verovanju u razuzdan seksualni apetit.

Drugi aspekat satirskog ponašanja, koji je uobličio hrišćansku definiciju sodomita, jeste svetogrđe.  Dok je sakralizovala heteroseksualnu bračnu aktivnost, premda često nerado, glavnina hrišćanskih pisaca demonizuje sve ostale vidove seksualnog ispoljavanja. Čak je, kao svetogrdno, osuđeno monaško kršenje duhovnog zaveta devstvenosti. Ovaj deo mitopoetskog nasleđa starovekovnih pisaca upotpunio je negativnu sliku o sodomitu kao nekom ko je sebe izopštio iz krila hrišćanske vere i prakse. U tom smislu, ova hipoteza takođe objašnjava i to što se pod sodomijom podrazumevalo i seksualno opštenje sa Jevrejima i Arapima,  ili čak, u slučajevima osamnaestovekovne ruralne Poljske, ozvaničenje veze između plemenitaške kćeri i mladoga sluge muzikanta. Sodomit je opsednut nagonima tako zverskim, demonskim i bogohulnim, zbog kojih, u potrazi za zadovoljenjem, on gazi po svim Božjim i ljudskim zakonima.

Još jedan pojam, koji je u upotrebu ušao u 12. veku da bi se raširio tek posle 1235, jeste bulgarus, „Bugar", odakle i francusko bougre i englesko bugger (iz kojih su potom izvedene imenice bougrerie i buggery). To je zasluga lovca na jeres, Roberta le Bougra, koji je sve otpadničke sekte podveo pod jedno ime, koje postaje sinonim za „jeretika", a zatim i „sodomitu" i „zelenaša".  Katolički inkvizitori su optuživali pristalice dualističkih sekti za upražnjavanje gnusnih poroka, delom i zbog njihovih nekonvencionalnih pogleda na seksualnu moralnost.  Međutim, englesko buggery nije nedvosmisleno osvedočeno u seksualnom smislu sve do krivičnog zakonika Henrya VIII iz 1533. godine; u srednjoengleskom, ono se nigde ne pominje.

Pederastija versus androfilija

Još jedno pitanje koje treba istaći, ako ni zbog čeg a ono zato što ga je Boswell tako uporno postavljao, jeste i pitanje da li je srednjovekovna (i rimska) homoseksualnost pretežno bila pederastija ili androfilija. Sasvim izvesno, starovekovna homoseksualnost uglavnom je podrazumevala razliku u godinama. U staroj Grčkoj, dozvoljen seksualni odnos obično bi se odvijao između odraslog (aktivnog) muškarca i (pasivnog) adolescenta uzrasta od 12/13 i 17/18 godina.  Teoretičari su takve erotske veze (kojima su neki osporavali da vode ka penetraciji) hvalili kao nešto što snaži bliskost među muškaracima, te tako podstiče građansku vrlost i hrabrost na bojnom polju. S druge strane, Jelini i Latini su na feminiziranost, po njima neprikladno ponašanje - poput penetriranja odraslog muškarca - gledali kao na očigledan nedostatak muškosti i karaktera, te samim tim pokazatelja kukavičluka i iskvarenosti.

Bez društvenog neodobravanja i pod uslovom da su oni ti koji penetriraju, Rimljani su sa robovima i oslobođenicima mogli postupati po sopstvenom nahođenju.  Suprotnost homoseksualac/heteroseksualac, iako nije bila nepoznata,  u zavisnosti isključivo od objekta ličnog izbora, nije isticana. Jedan od razloga za ovo jeste taj što je jelinskoj kulturi bio nepoznat judeo-hrišćanski tabu na seksualne odnose sa osobama istoga pola. Pojave koje savremeni um sabira u rubrici o homoseksualnosti, tada su potpadale pod nekoliko različitih i, više-manje, razlučenih fenomena.

Dalja prepreka svođenju homoseksualnosti na jednu jedinu kategoriju bio je pederastijski misaoni sklop, psiha koja je pobuđena ne toliko muževnošću koliko androginošću mladića. Mnogi savremeni teoretičari zanemaruju ovu suštinsku razliku između pederasta i androfila. Helenistički i rimski umetnici bili su skloni androginim mladićima, a evnuha su poistovećivali sa adolescentom kao pasivnim seksualnim partnerom. Ukratko, Grci i Rimljani, određujući šta bi se moglo podvesti pod „homoseksualnost", po pravilu, nisu mislili na objekat izbora već radije na ulogu (penetrator nasuprot penetriranom). Stoga je osuda svake vrste muško - muškog seksa više jevrejska negoli grčko-rimska.

Otuda je „homoseksualnost" koncept koji, poput kišobrana, natkriva mnoštvo urođenih sklopova i tipova ličnosti." Popis onih koji stoje pod njim varirao je tokom vekova iz razloga koje tek treba rasvetliti. Verovatno je istopolni seks

Grka iz više klase procentualno bio 9/10 pederastijski i 1/10 androfilni, dok se on kod savremenih Amerikanaca čini da je 9/10 androfilni i 1/10 pederastijski. Tip koji je prevladavao u srednjovekovnom periodu nije nužno bio isti tokom svih vekova ili na svim područjima, ali dokazi iz Firence i Venecije u 15. veku, daleko iscrpniji nego za ijedno pređašnje srednjovekovno društvo, pokazuju da je klasična varijanta odnosa, koja podrazumeva razliku u godinama između partnera, ostala normativna, premda mahom lišena svog pedagoškog aspekta, toliko hvaljenog u Grka. Možda je savremena androfilija zaista prvo procvetala, ili stekla prednost, u oblastima sa germanskom ili keltskom populacijom pre 1869,1893. ili pre 1700. godine, datuma koje su i poletni socijalni konstrukcionisti, poput Halperina i Trumbacha, razmatrali kao rođendane savremenog homoseksualnog identiteta, ali ne zapazivši u kojoj meri koncept homoseksualca proishodi iz koncepta sodomita, napose uobičajenog sodomita.

Koreni homofobije

Jednom kada je, od strane bogoslova, definisana kao ,,grešno ponašanje", svi homoseksualni činovi, kao i ostali oblici sodomije, mogli su samo biti predmetom narastajućih osuda i represija od strane verskih i civilnih vlasti. Od svetoga Pavla naovamo, hrišćani su sodomiju držali za grešnu, a čim su jednom zadobili moć nad vlastima, počeli su je smatrati i zločinom. Izvori hrišćanske netrpeljivosti bili su različiti. Ponajpre, bilo je prisutno pagansko nasleđe. Grčko-rimska (i primitivna germanska) kultura snažno je osuđivala svaki vid homoseksualne (i bilo koje druge) aktivnosti koja je doživljavana kao polu nesvojstvena. Pasivan i feminiziran muškarac, nazvan cinaedus na latinskom (prema grčkom. - Prim. priređ.) i argr na staronordijskom, trpeo je udarce prevlađujućeg prezira i neprijateljstva, ali ipak samo društvene - ne i zakonske sankcije.  Međutim, osloviti nekog muškarca rečju koja označava isto što i argr, po langobardskom zakonu, predstavljalo je uvredu.

Judaizam je hrišćanstvu zaveštao model levitskog sveštenstva, koje je bilo heteroseksualno, ali ne i apstinentsko. Nikada u svojoj dva i po milenija dugoj povesti judaizam nije imao sveštenike koji su se pridržavali celibata niti je imao devstvene sveštenice, nikada jedan drugi ideal za svoju versku elitu ili mirjane doli ideal braka i očinstva. Od maloazijskih Magna Mater kultova i/ili zoroastrizma, hrišćanstvo je usvojilo jednu drugačiju tradiciju, tradiciju koja je preuzela jevrejsku zabranu samouškopljenja (u odbacivanju Origena i ostalih fanatika koji su od sebe pravili evnuhe „Hrista radi"), ali je bila i otelotvorenje androgine norme u koju su se uklapali svi oni orijentisani ka sopstvenom polu.

Treća knjiga Mojsijeva 18:22 i 20:13, kao i Peta knjiga Mojsijeva 22:5 i 23:18, snažno zabranjuju mušku homoseksualnost, kultnu transvestiju i prostituciju. Štaviše, priča o uništenju Sodome u Postanju 19 daje jedan kvaziistorijski primer i odobrava kaznu smrću propisanu svešteničkim kodeksom. Svi ti tekstovi, čitani u Vetus Latina, a potom i u Jeronimovom prevodu Svetoga pisma na latinski, božanska su dozvola za netrpeljivost. Do dana današnjeg, ostaju neizbežno ključno mesto u argumentaciji onih koji se protive pravima homoseksualaca, kao u slučaju afere Bowers versus Hardwick pred Vrhovnim sudom u Americi. Čak i da su, isprva, cilj i svrha ovih propisa Mojsijevog zakona bili uži od jedne načelne osude koja će docnije postati normativ, judaistička je tradicija bila nedvosmislena. U helenističkom judaizmu, moguće kao reakcija na grčku paiderasteia, muška homoseksualnost bila je, po svome značaju, izjednačena sa ubistvom. Palestinski judaizam nije zaostajao; Talmud (b. Sanhedrin 73a) ide toliko daleko da svakome daje za pravo ubiti drugog čoveka u cilju predupređenja rečenog zločina, što se i dalje, u izvesnim slučajevima pretučenih gejeva, navodi kao „homoseksualna panika", izgovor kojim se pravda gnev „žrtve" koja se našla u blizini homoseksualca.

Rani hrišćani usvojili su i potvrdili helenističku jevrejsku homofobiju. Takvi izvodi, poput onih u Poslanici Rimljanima 1: 18-32 i Prvoj poslanici Korinćanima 6:9, samo ponavljaju judaističko odbacivanje i osudu ljubavi prema pripadniku sopstvenog pola. Pored toga, iz gnostičke spekulacije o ulozi seksualnosti u kosmičkom procesu, hrišćani su usvojili duboku nelagodu prema polnom dvoobličju (sexual dimorphism) (kao nesavršenom ljudskom stanju) zajedno sa idealom jednog aseksualnog čovečanstva. Sa tog stanovišta, heteroseksualni odnos, čak i u cilju reprodukcije u okviru hrišćanskog braka, mogao je biti tek nešto više od nužnog zla; homoseksualni odnos bilo koje vrste bio je, pak, sasvim izlišan.

Hrišćanski carevi, koji su postali glavom crkve, a u pravoslavnom svetu to i ostali, ustanovili su smrtnu kaznu isprva možda samo za pojedine, a potom za sve homoseksualne činove. Sinovi Konstantina Velikog doneli su antisodomijski zakon 341. godine,  dok je dekret Teodosija Velikog iz 390, za kojim su, u 6. veku, usledile Justinijanova 77. i 141. novela, za „protivprirodni zločin" propisivao smrt na lomači. Štaviše, Justinijan je začetnik duge tradicije redovnog okrivljavanja tabuizirane seksualnosti za sve bolesti društva, tvrdeći da Bog šalje kugu, glad i zemljotrese kao kaznu zbog sodomije. Otuda je, u osvit srednjeg veka, carski zakon, potaknut bogoslovima, nalagao smrt.

Crkveni oci

Patristički spisi, od kojih većina pretpostavlja kanonski Novi zavjet, ako ne i njegove apokrife, hrišćanski su tekstovi iz perioda od 2. do 7, ili čak do 13. stoleća, od kada preovlađuje sholastika.  Izuzetak predstavlja Tajno Jevanđelje po Marku, koje je, čini se, govorilo o Isusovoin homoerotskom odnosu sa katihumenom pre nego što je ta tema izbačena iz kanonskog Markovog jevanđelja. Kakvim ih poznajemo, jevanđelja su vrlo suzdržana po pitanju Isusove seksualnosti, tako da se još uvek vode žestoke rasprave oko toga da li je Isus preporučivao čednost, do koje je očito držao, pre negoli brak, koji je hvalio.

Više od bilo kog drugog jevanđeliste, Luka oslikava Isusa koji kudi one što se drže slova zakona umesto da se prihvate duha ljubavi, kao što se i suprotstavlja rabinskim konvencijama vezanim za seks, propovedajući, primerice, da se onaj ko ga sledi mora odreći ženine ljubavi i napustiti roditelje, te da je za spasenje nužna bezbračnost. Premda su u ranoj crkvi, pre nego što su ustanovljeni predanje i tekstovi, malobrojni zagovarali i upražnjavali sve vidove seksualnosti, od devstvenosti do promiskuiteta, većina, svesna da se po seksualnim nazorima izdvaja i stoji - kako su smatrali - iznad pagana, prihvata judaistički pogled da je homoseksualnost, poput čedomorstva, veoma ozbiljan zločin.

Apostol Pavle, koji se smatra drugim osnivačem crkve, i čije poslanice, koje čine trećinu Novog zavjeta, jesu najstarije od sačuvanih hrišćanskih spisa, bio je izričit. Propisao je brak samo za one koji su odveć slabi da bi ostali čedni, ali je zato zabranio razvod, tada stvar volje jevrejskih, grčkih i rimskih muževa. Pod uticajem jevrejskog Pisma, farisejskog judaizma i sa mešavinom asketskog platonizma i teozofskog judaizma, kojeg je najbolje reprezentovao Filon .Judejski, kategorično je zabranio svaki polni odnos izvan braka. Naročito je osudio homoseksualnost, čak i među ženama, kao i transvestiju u bilo koji pol, dugu kosu kod muškaraca i ostale znake feminiziranosti ili nežnosti, kao i masturbaciju. Poslanica Rimljanima 1:18-27, Titu 1:10, Timotiju 1:10 i Prva poslanica Korinćanima 6:9, svaka od njih izričito zabranjuje mušku homoseksualnost.

Svaki od otaca bio je izrazito ili pritajeno homofobičan (u svom zagovaranju devstva, čednosti itd). Najstariji sačuvani poslebiblijski (nekanonski) hrišćanski homofobni spis, antijevrejska Varnavina poslanica, poznat po aleksandrijskom prepisu iz 4. veka, objašnjava kako je Mojsijev zakon proglasio zeca nečistim jer simbolizuje sodomiju. U Delima Pavla i Tekle tvrdi se da je Pavle zahtevao potpuno odricanje od seksa. Dela apostola Andrije ubeđuju ženu da će uzdržavanjem od seksa sa svojim mužem prevazići svoje grehe koji su poreklom još od izgona Adama i Eve iz Edenskog vrta. U Delima Jovanovim, Hristos čak triput odvraća apostola od ženidbe. Sredinom 3. stoleća, Dela Tomina bila su prilično zaneta životom bez seksa. Gnostičko Jevanđelje po Egipćanima zastupalo je stav da su Adam i Eva, otkrivši seks, doneli smrt.

Godine 172, po povratku iz Rima na Bliski istok, Tacijan, učenik Justina Mučenika (koji je čak nagovorio jednog pobožnog mladića da se uškopi) naložio je devstvo svim hrišćanima. Neke crkve u Siriji krštavale su samo bezbračne muškarce. Pojedini jeretici, tokom 2. i 3. veka, isticali su da je brak satanska rabota. Markioniti su telo opisali gnezdom greha. Jevanđelje po Egipćanima veli da je Isus o raju govorio pre nego što su i stvoreni polovi. Nisu se svi slagali, te je Karpokratov maloletni sin Epifan, koji ga je nasledio na čelu jeretičke sekte, među slobodnoumnijim aleksandrijskim sektama iz 2. veka zagovarao da žene i stvari budu zajedničke. Međutim, ova tradicija nikada neće biti jaka.

Karakterišući preljubnike i pederaste kao neprijatelje hrišćanstva, Atinagora ih je već u 177. godini podvrgao izopštenju, tada najstrožoj kazni koju je crkva, i sama još uvek izložena progonima rimske države, mogla da izrekne. Sabor u Elviri (305) teško je osudio pederaste. Kanoni 16 i 17 Sabora u Ankiri (314), za pederaste propisuju duga pokajanja i izopštenja iz crkve.

Sveti Kliment, čelnik katihetske škole u Aleksandriji, sve dok 202. godine nije utekao pred progonom, kombinovao je gnostičko verovanje po kome prosvetljenje donosi savršenstvo sa platonskom doktrinom prema kojoj je neznanje (pre liego greh) to koje prouzrokuje zlo. Pozajmljujući od neoplatonizma i stoicizma, Kliment, koji je brak bez seksa idealizovao kao brak između brata i sestre, isto kao Filon, osudio je homoseksualnost kao protivprirodnu. Pseudo-Kliment držao je da bi trebalo gledati daleko, sve do Kitaja, za Ijudima koji žive pravednim i umerenim životom (Priznanja, 8, 48).

Obrazovani entuzijasta Origen, kog je majka sprečila da se 202. godine izloži stradanju, pojačao je postove, bdenja i siromaštvo uz samouškopljenje, jer je navod iz Mat. 19:12 razumeo kao doslovnu preporuku. Godine 257. jedan drugi fanatik, sveti Kiprijan, episkop kartaginski, smatrao je da je kuga za cilj imala da devstveni hrišćani umru nedirnuti, ali nijedan hrišćanin se nije pozivao na medicinske argumente po pitanju prednosti devstva ili (poput poznih paganskih lekara) predostrožnosti i umerenosti, što nije potpuno ista stvar. Sirijski falsifikati iz 3. veka, pripisani svetom Klimentu, episkopu Rima, zabrinuti su zbog celibatnog i devstvenog mladića koji putuje od zajednice do zajednice, jer bi ga mogla napasti kakva udavača.

Koptski rodonačelnik hrišćanskog monaštva, sveti Antonije, sa 20 godina odrekao se svoga nasledstva i posvetio isposništvu, povukao se isprva u grobnicu a potom u pustinju, u obema se boreći s demonskim hordama. Ne uspevši da ga zavede prerušen u ženu, đavo mu ponovo dolazi, ovoga puta u vidu crnog mladića. Oko 305. godine, Antonije organizuje pustinjake koje je privukao u zajednicu sa slobodnim pravilom. Okončanje progona omogućilo je takvim asketama slavu koja je do tada pripadala samo mučenicima. Poput svetoga Antonija, i drugi pustinjaci su polnu želju smatrali najtežim porivom s kojim se treba izboriti, te su propisali stroge postove ne bi li je oslabili. Pustinjski oci su još više povećali seksualni negativizam ostalih hrišćana čim se monaštvo pojavilo i suočilo sa homoseksualnim iskušenjima u svojim manastirima.

Preobrativši se u hrišćanstvo, pošto je 313. godine izbačen iz vojske, još jedan Kopt, sveti Pahomije, osnovao je manastir u Tivaidi gde će, konačno, kao vrhovni iguman, nadzirati devet takvih obitelji za muškarce i dve za žene. Njegovo pravilo, prvo za kinovite, uticalo je na pravila svetoga Vasilija, Jovana Kasijana, Kesarija iz Arla, svetoga Benedikta i na ono pravilo „Gospodara". Pahomije je govorio da „nijedan kaluđer ne sme spavati na tuđemu madracu" (glava 40) ili drugome prići bliže, „bilo da sede ili stoje", više od jedne kunite (nešto manje od pola metra - Prim. prev.) čak i pri zajedničkom obedovanju.

Najpoznatiji od stolpnika, Simeon Stolpnik (390-459), oko četiri decenije živeo je na jednom stubu, u blizini Antiohije, i činio čuda. Takve „Hristove atlete" umrtvljavali su svoja tela više nego što su olimpijske atlete ikada radile na svojim, ali manjak spoljne discipline i sablazan ostalih isposnika ohrabriće umnožavanje manastira, u kojima je suzbijanje sodomije postalo prava opsesija. Umnogome pod uticajem pustinjskih otaca, sa kojima je dugo boravio, patrijarh Jovan Zlatousti, najistaknutiji od grčkih otaca, grmeo je u Četvrtoj Propovedio Rimljanima 1:16-27.: „Koliko li će pakala biti dovoljno za takve (sodomite)?"

Dugotrajnu borbu protivu sinagoga, sveti Pavle je otpočeo u Maloj Aziji, središtu hrišćanstva, da bi se ona potom proširila na Rim i na Severnu Afriku, pogoneći hrišćanstvo antijudaizmom. Kao što su latinski hrišćani antijudaizam preuzeli od Grka, koji su se sa ovima dugo sukobljavali u Aleksandriji, takođe su od Jevreja preuzeli homofobiju, osnaženu rimskim neprijateljstvom prema feminiziranosti. Moguće da su katolici postali i više homofobični od pravoslavnih, koji su ipak živeli među, donekle, još uvek pederastijskim Grcima.

Postavši 177. godine episkopom Liona, nakon Potinovog postradanja, sveti Irinej se obrušio na gnosticizam. Možda najuticajniji gnostik, Valentin, bio je prokazan da je propovedao slobodnu ljubav za „pneumatike", duhovnjake oslobođene Zakona uz pomoć gnosisa (znanja). Za razliku od svog aleksandrijskog savremenika, svetog Klimenta, koji je sodomiju proglasio „protivprirodnom" i razmahivao se ostalim platonističkim argumentima, Irinej je, u svojoj borbi protivu gnostika, isticao predanje, kanon Svetog pisma i vladičanstvo.

Obrazovan u Kartagini, u slobodnim veštinama i pravu, Tertulijan, otac latinskog bogoslovlja, koji se pokrstio 197. godine, naposletku se priključio montanistima. U apologijama, te u kontroverznim i asketskim traktatima na latinskom i, povremeno, grčkom, pobijao je paganske optužbe da hrišćani upražnjavaju homoseksualnost i Ijudožderstvo - optužbe kojima će se, ironično, hrišćani uskoro baciti na jeretike. Tertulijan je zahtevao potpuno odvajanje ne bi li se izbegli nemoral i idolatrija paganskog društva. Možda je priredio spis Stradanje svetih Perpetue i Felicite, čiju devstvenost je učinio okosnicom čitave priče.  Sledeći Irineja u isticanju tradicije i napadima na valentijance, pesimistički je razmišljao o prvorodnom grehu i čovekovom padu. Eshatološka očekivanja odvela su ga u asketizam i perfekcionizam. U spisu De Pudicitia, osudio je slabost pape Kaliksta i kartaginskog episkopa po pitanju seksualnih grešnika, zahtevajući zakonski sistem nagrada i kazni. Iako pod uticajem stoicizma, držao se bukvalnog i istorijskog tumačenja spasenja. Oko 250. godine, jedan latinski autor, verovatno Novatijan, piše: „Devstvo nas čini ravnim anđelima".

Jedan od četvorice latinskih „doktora crkve", sveti Amvrosije, u svojoj raspravi o svešteničkoj moralnosti - De Officiis, podstiče asketizam i italijansko monaštvo. Po svršenim studijama u Rimu, još jedan od „doktora", sveti Jeronim, zagovarao je ekstremni asketizam u delima Protiv Helvidija i Protiv Jovinijana, tvrdeći kako su „Hristos i Marija bili oboje devstveni, što je posvetilo uzor devstva za oba pola". Najveći od „doktora", sveti Avgustin, koji je istican iznad svih ostalih latinskih otaca, razvio je učenja koja su dominirala tokom srednjeg veka, sve dok ih Toma Akvinski, u 13. veku, nije preispitao i modifikovao. Protestanti su ih, međutim, ponovo oživeli. Čvrsto se držeći Starog zaveta i učenja o prvobitnom grehu, odbacujući manihejstvo čiji je i sam ranije bio pristalica, Avgustin je bio istrajan u tome da su svi vidovi seksualnog zadovoljenja koji ne vode začeću pogrešni jer za cilj imaju puku nasladu, i njegova je osuda prevladavala tokom čitavog srednjeg veka.

Povukavši se iz raskalašnosti Rima, gde se školovao, u jednu pećinu u Subiaku, sveti Benedikt Nursijski je, u dvanaest manastira, organizovao kaluđere koje je privuklo njegovo isposništvo, ali se 525. premestio u Monte Kasino, gde je ovaj „patrijarh zapadnog monaštva" sastavio svoje pravilo menjajući i skraćujući „Pravilo Gospodara" i naslanjajući se slobodno na pravila sv. Vasilija, Jovana Kasijana i Avgustina.  Njegovo 22. poglavlje propisuje da kaluđeri treba da spavaju u odvojenim posteljama, odeveni i sa upaljenim svećama u spavaonici; mladići ne smeju da spavaju jedni kraj drugih, već odvojeni steljama starijih. Poreklom iz plemenitaške porodice koja je izbegla iz Kartagine pošto su je arijanski Goti uništili, sveti Isidor, koji je u manastiru od oko 589. godine, nasledio je svoga brata na mestu seviljskog arhiepiskopa. Kao predsedavajući nekolikim saborima u vizigotskoj Španiji, jedinoj germanskoj oblasti koja je zakonski kažnjavala homoseksualne činove, osnivao je škole i manastire i pokušavao da preobrati Jevreje. Njegove često maštovite Etimologije (poput onog miles quia nihil molle faciat, „miles [vojnik] jer ne čini ništa ženstveno") postala je enciklopedija ranog srednjeg veka. Pozajmljujući od Avgustina, Isidor je osudio neprokreativnu seksualnost i dozvoljavao je brak samo sa zadrškom i isključivo zbog izrađanja dece. Preuzeta in toto od helenističkih jevrejskih autora kao što su bili Filon Judejski i Josif Flavije, homofobija ranih otaca, osnažena seksualnim negativizmom svojstvenom hrišćanstvu, nikada nije bila osporavana ili čak preispitivana od strane bilo koga ko je predstavljao autoritet potonjih generacija hrišćana sve do 50-ih godina 20. veka.

Izvor: Handbook of Medieval Sexuality, izd. Vern Bullough i James Brundage, New York and London, 1996, str. 155-189.

Prevod s engleskog: Aleksandar Miletić

QT magazin (3-4)