Seks kao rasparčavanje svijeta

“Pusti me da zaplačem moja surova sudbino,  pustim me da izdahnem u ime slobode. Neka tuga razbije ove lance, samo iz sažaljenja za sve moje muke.”

                                         Arija iz opere “Rinaldo”, George Frederic Handel

Antichrist, prvi dio filmske trilogije Depression danskog reditelja Larsa Von Triera, kompleksna je dramaturška konstrukcija, sačinjena od nekoliko usaglašenih i uredno raspoređenih epizoda i sadržajno osebujnih sekvenci, koje se u filmskom pripovjedačkom svijetu mogu usporediti sa “poetikom snoviđenja”.

Sam reditelj od svojih začetaka, načelno sa Dogmom 95 (filmski sporazum skrojen od strane mladih danskih inovatora 1995, namjenjen dekonstrukciji i razrušavanju do tada usađenih filmskih vrijednosti) svojim likom i djelom razotkrivao je naklonjenost ka neopipljivoj filmskoj “estetici šoka” i suštinski nenadmašnom vizionarskom tlu kroz koje je provlačio sopstvenu filozofsku misao, začinjenu pretjerano rušilačkim stvaralačkim principom (Brehtovsko rasparčavanje dramske radnje, primjetno u većini njegovih djela). Pa ipak, u filmu Antichrist, nastalom u najturobnijem periodu njegovog života (liječenje od kliničke depresije predodređuje tok njegovog stvaralaštva) ono rušilačko više nije neopipljivo, niti zadržano isključivo na filmsko zanatskom planu, već se jasno referira u središtu priče. Pojam rušenja vrijednosti zamjenjen je pojmom rušenja svijeta – apokaliptičnim ljudskim stradanjem.

Posvećen čuvenom ruskom reditelju Andreju Tarkovskom, film začinje prologom, eterično usporenim prizorom uzavrelog seksualnog čina, depiktiranog u crno-bijelom kadru. Kadar portretiše blještavu čeljust zime, osmotrenu kroz pahulje koje padaju sa prozora, djete koje se poigrava u krevetiću, i roditelje koji životinjski nasrću jedno na drugo. Izrugljivo, skoro pa i parodijski, Lars njihov seksualni čin referira kao gromoglasno pomjeranja tektonskih ploča, kao rasparčavanje svijeta na krhotine, pružajući gledaocu osjećaj tjeskobe i razrušenosti, još od samog početka, kada se stvari sa polica počinju pomjerati sa mjesta. Djete u krevetiću, sanjivo potaknuto prizorom pahulja, uspjeva otvoriti vrata krevetića i izaći, pri čemu se saplete pokušavši da se domogne prozora i slijeće preko istog pravo u smrt, u momentu majčinog orgazma. Majka, životinjski usplahirena ispušta vrisak u istom trenutku kad i dječak, a njihovi se izrazi lica na svojevrsan način preklapaju.

Lars Von Trier se još u prologu počinje poigravati sa motivima postanka svijeta i arhetipom Majke Božje, koja žrtvuje svoje dijete ne bi li spasila svijet, pa samim tim nije teško naslutiti dalji tok same priče i naklonjenost hrišćanskom misticizmu koji provejava u samom naslovu. Mladi bračni par zapravo predstavlja svojevrsnu reinkarnaciju Adama i Eve, koji jačinom sopstvenog grijeha protjeruju Boga, u ovom slučaju otelotvorenog kroz lik djeteta. Prolog je donekle i ključ za dublje analitičko promatranje filma, baš zbog toga što je reditelj u njega utkao polazište sopstvene misli, te ću ja sad da bih izbjegao uopštavanje i razobličavanje filmske radnje nastaviti da se krećem po simboličkoj ravni, usputno ostavljajući naznake.

Gradacijski uzlet određen uzročno posljedičnom logikom (sahrana-emocionalni krah žene- njeno izliječenje) sprovodi nas do ušuškane i skrovite šume, na izgled previše razgolićenog imena „Eden“, što reditelj opravdava i referira mračnim pejzažima i prizorima haosa, pobjesnelosti prirode, iznoseći pred gledaoca prizornost svega onoga što raj nije. Kroz psihoanalitičku senzualnu igru koju sprovodi sa suprugom, otkrivamo Evinu (ženinu) manijakalnu opsjednutost seksualnim činom kao uzročnikom grijeha, njenu pohotnu i nesavladivu želju za spoznajom i saznanjem što biva razjašnjeno kroz književne reference i literaturu kojom se bavi, koja deskribuje i izrvće hrišćansku istinu, potčinjavajući je ženskoj, suprostavljajući haos ženskog, grešnog uma bezgrešnom razumu muškog. Ona studiozno iščitava sumnjivu sadržinu epohalnih spisa o stradanju žene od strane hrišćanske ruke, i svog muža doživljava kao svojevrsnog roba sopstvenih strasti i oruđem samospoznaje. Otkrivamo i njen besomučni strah od prirode, koju oslovljava i doživljava kao Sataninu crkvu ali i sam osjećaj svijesti usađen u praiskonskom ženskom biću koje je u stanju da spozna istinu i osjeti vatru pod nogama u šetnji rajskim vrtom.

Žena-majka  dozvoljava svom djetetu (Bogu) da premine zarad njene naslade, ali čuje njegov plač sa neba, i izlazi odazivajući se na njega u sceni kada u radionici pronalazi svoje dijete kako drži drvo u rukama, što je simbol raspeća i sudbine njenog sina. Njena agonija traje vječno, ona osjeća svoje izgnanstvo i njen strah od prirode i spoljnjeg je zapravo strah od čovječnog i gorućeg, od spoznaje narušenog poroda, od činjenice da je ukrotila ono što ju je stvorilo.  Ona u jednom trenutku otkida svoj klitoris, simbol sopstvene grešnosti, kastrira svog muža srednjovjekovnim točkom, nadajući se povratku poroda i svršetku agonije.

Eva je svjesna sopstvene eruptivne snage, ona se obrušava na muškarca, krotitelja prirode, prikucavši mu točak uz nogu i bježi od same sebe duž Edena. Tri prosjaka kao simbol svetog trojstva, u mnogome izdefinisani rediteljevim poimanjem stvarnosti pri kompleksnom i nabujalom stupnju depresije, predstavljaju zapravo izumiranje svijeta pobjedom ženskog principa, čemu svjedoči i pojava lisice koja govori Adamu kako haos vlada, što znači da je grijeh pustio svoje korijenje (scena sa grabljivim rukama koje izlaze iz drveta (saznanja) i polako uništava ostatak zemaljskog  poretka. 

Lars Von Trier anarhistički implementira Ničeovu tezu o „umiranju Boga od strane ljudske ruke“, svaljujući odgovornost na ženu kao majku, ni u jednom trenutku ne pokušavajući da preispita amoralnost njenog postupka, već šta više pravdajući takav naum kao spasenje, upravo zbog toga što zamiranjem Boga i probuđenom svješću žene svijet prestaje da postoji.  Za kraj bih citirao britansku kantautorku Fionu Apple koja u jednoj od svojih pjesama kaže „Zlo postaje rilejni sport, onoga trenutka kada onaj koji je spaljen postane baklja“, što Lars Von Trier sjajno definiše završnicom koju ispunjava duhovima ženskih hrišćanskih pražrtava koje hode dolinom, pravo ka Adamu.