Strah od leptira

Ako je verovati glasinama, ono čega se heteroseksualni muškarci najviše boje jeste da budu objektivizovani od strane drugih muškaraca i postanu predmet seksualne želje koja nije u skladu sa protokolima za manifestovanje muževnosti i seksualnosti na koje su navikli. Taj strah najpre proizilazi iz toga što se strejt muškarci plaše da budu tretirani onako kako oni sami tretiraju žene, te iz toga što je tokom istorije, a naročito filmske, gej muškarac prikazivan kao karakter koji je motivisan samo seksualnim nagonom, te kao biće koje drugih osobina i nema, takoreći kao nešto što i nije ljudsko biće. Tako se sudbina kvir junaka ni do danas nije puno promenila, osim možda u kvir TV serijama koje ne potraju duže od jedne sezone, samo što su od devijantnih pojedinaca postali „najbolji gej prijatelji,“ ali i dalje stereotipi koji retko imaju neku značajniju funkciju.

Na temelju romana „Poljubac žene pauka“ iz 1976. godine već je 1985. nastao istoimeni film, da bi priča 2019. stigla i do Srbije, te inspirisala predstavu „Strah od leptira“ u režiji Isidore Goncić, koja se od kraja septembra igra u pozorištu Vuk. Pomenuti film je još te daleke 1985. opisivan kao prvo kvir filmsko ostvarenje koje je prihvatila i mejnstrim publika, a priča je ostala aktuelna sve do danas, posebno u zemljama koje ljudska prava još uvek tumače kao nešto što je stvar privilegije.

Priča prati dvojicu zatvorenika, jednog političkog i jednog homoseksualnog, te prvi navodno razume kako svet funkcioniše i planira da ga promeni, dok drugi radije beži u filmske fantazije i ne brine puno o stvarima koje ga okružuju. Drugim rečima – heteroseksualni muškarac je jak, na njegova se pleća spustio svet celom svojom težinom, dok je homoseksualac slab i voli da fantazira, pa čak nije u stanju da upamti ni naslove filmova u koje beži. Do ove tačke film i predstava putuju zajedno, da bi se potom blago razdvojili, budući da u „Strahu od leptira“ gej zatvorenik ima poznato lice koje je pripadalo Vjeranu Miladinoviću Merlinki (igra ga Dušan Kaličanin), a radnja je smeštena u Srbiju s kraja devedesetih godina prošlog veka. Vjeran i politički zatvorenik Nikola (igra ga Zoran Pajić) dele ćeliju baš kao Luis Molina (William Hurt) i Valentin Arregui (Raul Julia) u filmu, ali se još na samom početku od njih odvajaju, i to još od prve filmske priče u koju bi Vjeran želeo da pobegne i sa sobom povede Nikolu. Naime, dok je Molina u filmu čisto estetsko, i nudi prozor za bekstvo u crno-belim scenama koje su filmovi u filmu, Vjeran se od toga donekle izmiče, a valjda zato što njegovo filmsko iskustvo potiče iz Srbije, te priča o filmovima koji se ne razlikuju mnogo od realnosti u kojoj se nalaze. „Virdžina,“ „Crni bombarder,“ te „Marble Ass“ nisu mnogo udaljeni od vremenske ravni u kojoj su i glavni junaci predstave, pa samim tim i nisu poželjne destinacije za bekstvo od realnosti, a najpre zbog toga što su rat, stradanja i izdaja glavni motivi. Od spiska donekle odstupa horor film „Leptirica,“ koji zajedno sa „Virdžinom“ nudi priču o transformaciji, koja je bolna i uvek vodi ka sukobu sa okruženjem, bilo da se radi o prinudnoj transformaciji u „Virdžini“ ili o nevoljnoj u „Leptirici,“ ali i jedna i druga govore o potrebi za slobodom, te nesreći koja dolazi kada životom nekog pojedinca/ke upravlja većina.

Priče se razlikuju i po prirodi završetka, te odsustvu poljupca (najverovatnije zbog toga što film ima taj luksuz da je publika dovoljno daleko), te je rastanak Moline i Arreguia emotivan i služi kao alatka za ohrabrenje: „Čuvaj se,“ kaže Arregui u filmu, „Obećaj mi da nikada više nećeš dopustiti da te ponižavaju i da ćeš ih naterati da te poštuju. Obećaj mi da nikada više nećeš dozvoliti da te iskorišćavaju, jer niko nema prava da to radi drugom ljudskom biću.“

Rastanak u predstavi  je nešto drugačiji, u skladu sa srpskim okolnostima, ali i Merlinkinim životom, pa je puno krvaviji i ne pruža nadu da je sloboda moguća. Vjeran i Nikola su, kao što u Srbiji to obično biva, samo politički pioni, obojica robovi okruženja koje će na kraju postati i njihov kraj.

Možda najbolja scena u predstavi jeste ona u kojoj se glavni junaci sreću neko vreme nakon izlaska iz zatvora, te trenutak kada Kaličanin izlazi na scenu kao Merlinka, u haljini i sa plavom perikom, osvetljen tako da se na trenutak učini da je Vjeran tu na sceni. Takav završetak je važan i kao deo sećanja na Merlinku, budući da gledaocu bar na kratko vraća moć i kontrolu nad Vjeranovom sudbinom, te nekim detaljima podseća na tragičan kraj koji je ovu ikonu kvir, ali i kulture uopšte, sačekao u stvarnom životu.

Filmu „Poljubac žene pauka“ se svojevremeno zameralo to što kvir junaka još jednom stavlja u poziciju u kojoj mu njegov heteroseksualni objekat želje iz sažaljenja nudi mrvicu naklonosti, ali se uprkos tome radi o ostvarenju koje zauzima značajno mesto u kvir istoriji. To svakako važi i za predstavu koja pored priče o slobodi i različitosti, te žrtvama koje se za slobodu prinose, gledaoca tera i na to da kaže ili pomisli: „Merlin Lives Forever!“